Тошкент кимё – технология институти

YuMB to’g’risida umumiy ma’lumotlar 
Modda polimer xolatining xususiyalari 
YuMB makromolekulasi bir xil atom guruxlaridan, ya’ni ELEMENTAR 
ZVENOLARdan, KAYTARILUVChAN ZVENOLARdan tashkil topgan. 
Masalan: 
Polimerlar olish uchun kullaniladigan kuyi molekulyar birikma-lar 
MONOMERLAR deb ataladi. 
Makromolekula 
zanjiriga 
kirgan 
elementar 
zvenolar 
soni 
POLIMERLANISh DARAJASI (n) deb ataladi. Polimerning 
MOLEKULYaR MASSASI iuyidagiga teng
m- zveno molekulyar massasi 
n - polimerlanish darajasi 
Molekulyar massasi 400-6000 oralikda etgan YuMB OLIGOMERLAR 
deb atadadi. 
Makromolekulalarning eng muxim xususiyatlaridan biri ularning 
zanjir 
tuzilish
ga ega ekanligidir, ya’ni molekula buylama o’lchamining ko’ndalang 
o’lchamidan juda katta ekanligidir. Makromolekulaning zanjir tuzilishi ularda 
kuyi molekulyar birikmalardan farqlovchi bir qator xossalar namoyon bulishiga 
sababdir. 
Birinchidan, 
makromolekulaning 
zanjir 
tuzilishi 
ular 
urtasidagi 
boglanishning o’ta mustaxkamligini belgilaydi. Bu polimerlarga tola va plenka 
M = m 
∙ n 
10 

---

hosil qilish imkoniyatini beradi. 
Ikkinchidan, zanjir tuzilish makromolekulalarning boshqa muxim xossasi 
bo’lgan egiluvchanlik bilan birga fakat ularga xos bulgan xossa - elastiklikni, 
ya’ni kichik yuklanish ta’sirida katta qaytar deformatsiyalanish kobiliyatini 
namoyon bo’lishini keltirib chiqaradi. 
Uchinchidan, makromolekulaning zanjir tuzilishi va katta o’lchamlari 
YuMB va quyi molekulyar birikmalarning erish jaraenlaridagi muxim 
farqlarning sababchilaridir. YuMBning erishdan oldin ularni bo’kishi kuzatiladi. 
Polimerlar 
uchun 
ularni 
zanjir 
tuzilishi 
bilan 
boglik 
xolda 
makromolekulalarni kimeviy uzini tutishining bir kator xususiyatlari mavjuddir. 
Bular 
jumlasiga 
tushanish, 
kooperativ 
jaraenlar, 
funktsional guruxlar reaktsiey aktivligaga kushni zvenolarning ta’siri kabilar 
kiradi. 
YuMB va kuyi molekulyar birikmalar atomlar orasidagi bog tabiati bir xil 
bulib, organik kimyoning deyarli barcha qonunlari YuMB ga xam ta’luklidir.
YuMB va kuyi molekulyar birikmalar o’rtasidagi asosiy farqlar 
quyidagilardir: 
KMB YuMB
Molekulyar massa < 10 000 > 10 000 
Sof toza modda individual noindividual 
modda modda (turli tumanlik xos)
Erish bukishsiz amalga odatda bukish
oshadi bilan boradi
Uchuvchanlik qisman uchuvchan uchuvchan emas
Molekula deyarli yuk katta
shaklining
ta’siri
11 

---

Statistik 
Taroqsimon 
yulduzsimon 
to’rsimon 
Parket 
fazoviy