Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

Nazorat savollari
1. Donali yuklar uchun elevatorning texnik unumdorligi formulsi qanaqa?
2. Kovishli elevatorning quvvati formulasi qanaqa?

---

108
3. Elevatorlarning tuzilishi va ularning vazifasi
4. Elevatorlarning unumdorligini va kuvvaiini hisoblash nazariyasi
5. Uzliksiz harakatlanuvchi mexanik yuklagichlar.
6
.
Uzliksiz harakatlanuvchi mexanik tushurgichlar.

---

109
14-mavzu. Pnevmatik uskunalar
Reja:
1. Pnevmatik uskunalarning, tuzilishi vavazifasi
2. Pnevmatik uskunalarni hisoblash nazariyasi
Tayanch so’z va iboralar: pnevmatik uskunalar; vakuum nasos; atmosfera bosimi;
soplo; ishchi kuvur; aeroaralashma; cho‘kish kamerasi; ajratgich yoki girdob
(siklon)
1.
Pnevmatik uskunalarning, tuzilishi vavazifasi.
Pnevmatik
uskunalarda kuvur o‘tkazgich ichida yuk zarrachalari xavo okimi yordamida
xarakat kiladi. Kuvur o‘tkazgich ichidagi yuk zarrachalari xavo bilan to‘yinib
aeroaralashma xosil bo‘lishi natijasida yuk massasida okuvchanlik vujudga keladi.
Kuvur o‘tkazgich ichida aeroaralashmani xarakatlantirish uchun esa kuvur
o‘tkazgich boshida va oxirida bosim tafovuti (farki) ni paydo etish lozim bo‘ladi.
Bosim tafovuti esa kuvur o‘tkazgich ichiga (da) xavo xaydash yoki vakuum paydo
etish natijasida vujudga keladi.
Don-dun, sement, apatit konsentrati, mayda torf, fosforit uni va shunga
o‘xshash kukunsimon va mayda donali yuklarni uncha olis bo‘lmagan masofalarga
tashishda va ortish-tushirish ishlarida pnevmatik uskunalardan keng foydalaniladi.
Ishlash tusiga muvofik pnevmatik uskunalar so‘rib oluvchi, xaydovchi va aralash -
xam so‘rib oluvchi va xam xaydovchi 185 turlarga bo‘linadilar.
0,01 MPa gacha bo‘lgan past vakuumli so‘rib oluvchi uskunalarda ventilator
(shamolparrak)lardan, 0,03 MPa gacha bo‘lgan o‘rta vakkumli so‘rib oluvchi
uskunalarda xavo purkagichlardan, 0,09 MPa gacha bo‘lgan yukori vakuumli
so‘rib oluvchi uskunalarda vakuum nasoslardan foydalaniladi.
So‘rib oluvchi pnevmatik uskunalarda (4.1-rasm, a) vakuum nasos (6)
uskunaning barcha tizimlarida siyraklanishni vujudga keltiradi. Atmosfera bosimi
ta’sirida xavo yuk bilan birga aralashib soplo (1) orkali ishchi kuvur o‘ tkazgich (2)
ga so‘rilib kiradi va uning ichida aeroaralashma ma’lum masofaga xarakatlanib
borib cho‘kish kamerasi (3) ga kelib tushadi. Bu kurilmani ajratgich yoki girdob
(siklon) deb xam ataladi, chunki uning ichida yuk xavo okimidan ajraladi.
CHo‘kish kamerasi kesimining diametri kuvur o‘tkazgich kesimi dimetridan bir
necha o‘n marotaba katta, bu esa ajratgich ichida aeroaralashma okimini sun’iy
uyurmalanishini vujudga keltiradi, natijada xarakatdagi yuk zarrachalari ajratgich
devorlariga kisilib tezligini yo‘kotadi va kamera ostiga asta cho‘kadi. Tarkibida
mayda chang bo‘lgan xavo kumir o‘tkazgich (4) orkali filtr (8) ga kelib tushadi va
tozalangan xavo kuvur o‘tkazgich (5) orkali vakuum-nasos (6) dan o‘tib kuvur
o‘tkazgich (7) orkali tashki atmosferaga chikarib yuboriladi.
CHo‘kish kamerasi (ajratgich) dan yuk tashkariga shlyuzli tamba (9) orkali
chikariladi. So‘rib oluvchi uskunalarda xavo bosimining maksimal tafovuti 0,06-
0,07 MPa ni tashkil etadi, shuning uchun ulardan yuklarni xarakatdagi sostavdan

---

110
tushirish va kiska masofalarga eltib berishda foydalaniladi. Agarda yuklarni
uzokrok masofaga eltib berish kerak bo‘lsa, u xolda tasmali va boshka turdagi
konveyerlardan foydalaniladi. Filtr ostiga cho‘kkan yukning mayda zarrachalari
xam shlyuzli tamba 10 orkali tashkariga chikariladi. Barabanli yoki shnekli shlyuz
tambalar mustakil elektr dvigatelidan xarakatga keltirilib cho‘kish kamerasidan va
filtrdan yuk va changlarni tashkariga chikarib turishni xamda uning ichiga
atmosfera xavosi kirmasligini ta’minlaydi.
4