Biologik faol moddalar texnologiyasi

kimyoviy usul, bunda 
antranil kislotasi sintezlanadi; 
- 
enzimatik usul, bunda 
antranil kislotasi (Candida utilis zamburug‗ining shtammlari)
triptofanga aylantiriladi
. 

---

78 
Achitqilarning biomassasi 30 
0
S haroratda melassa, mochevina va mineral komponentlar mavjud 
bo‗lgan muhitda o‗stiriladi.
Bir sutkadan so‗ng fermeterga 5 % li antranil kislotasining spirtli eritmasi va 50 % mochevina 
eritmasi qo‗shiladi, 3-4 soatdan so‗ng esa qo‗shimcha ravishda uglerod manbasi qo‗shiladi 
(melassaning 25 % li eritmasi). 
Antranil kislotasi va mochivina har 6 soatda, melassa esa har 12 soatda uzatilib turadi. 
Ikki bosqichli fermentatsiya jarayoni 144 soatdan so‗ng tugaydi va triptofanning miqdori 6 g/l ga 
teng bo‗ladi.Triptofandan tashqari ushbu usulda gistidin, izoleysin, metionin, serin va treonin ham
olinadi. 
 
Bacillussubtilis bakteriyalarning auksotrof mutantlarini ishlatishga asoslangan birbosqichli olish 
texnologiyasi kam rivojlangan
.
Bir bosqichli jarayonning davomiyligi 48 soat, triptofanning konsentratsiyasi 10 g/l. 
Kultural suyuqlik quritilgandan so‗ng triptofanning ozuqa konsentrati olinadi (TOK), unining 
tarkibida oqsillar, erkin triptofan, V
1
, V
2
va PP vitaminlari bo‗ladi. 
Triptofanin yuqori tozalangan kristalik preparatlari kultural suyuqlikni qo‗shimcha ravishda 
tozalangandan so‗ng kationit bilan to‗ldirilgan kolonkadagi ion almashinuv xromatografiyasi usuli 
yordamida olinadi (rn 1,0 sorbsiya amalga oshadi; elyusiya 5% gidroksid ammoniy va propanolom-2 
aralashmasida olib boriladi) 
Elyuatlar kristallaniladi; kristallar yuviladi va quritiladi. Kristall xoldagi preparat 99% gacha 
triptofan saqlaydi. 
Metabolizmning shoxlanmagan yuli orqali aminokislotalarni olinishi, masalan arginin olish 
uchun auksotrof mutantlar qo‗llanilmaydi. Bu xolda regulyator (boshqaruvchi) mutantlar qo‗llaniladi. 
Arginindan tashqari regulyator mutantlar serin va sitrullin 
olishda qo‗llanilladi.
Corynebacterium
yoki 
Brevibacterium
turidagi bakteriyalarni 
uglevodli muhitda (kraxmal gidrolizatlari, shakar qamish yoki 
lavlagi melassasi), etanolda yoki atsetatda, biotin tanqisligida 
o‗stirishda muhitda 30 g/l gacha glutamin kislotasi to‗planadi. 
Ushbu aminokislotasini hosil bo‗lishi uchun eng muhim 
sharoitlardan bu glutamatdegidrogenaza faolligini pasaytirishdir. 
Muhitda biotin va ammoniy tuzlarining miqdori ko‗p bo‗lsa, 
prolin hosil bo‗lishi uchun sharoit ta‘minlanadi, ammoniy va rux 
ionlarining miqdori ko‗payganda kuchsiz kislotali muhitda esa 
glutamin sintezi uchun sharoit paydo bo‗ladi.
Geni modifikatsiyalangan E. coli mikroorganizmlarning 
sanoat shtamlari orqali treonin olinadi. Uglerod manbasi sifatida 
saxaroza qo‗llaniladi. 
SHtammning 
unumdorligi 
40 
soat 
fermentatsiya 
jarayonidan so‗ng 1 litr kultural suyuqlikka 100 gramm L-treonin 
to‗hri keladi. 
Ozuqa qo‗shimchalari, biologik faol qo‗shimchalar 
(BFQlar), pripravalar, ta‘mni kuchaytirgichlar sifatida qo‗llanishdan tashqari aminokislotalar yana 
kimyoviy, parfyumeriya va farmatsevtik sanoatda xom ashyo sifatida qo‗llaniladi.
So‗nggi 10 yil ichida ozuqa ishlab chiqarish sanoatida aminokislotalarni qo‗llanishi 15 
martagacha ortdi. Bu o‗z navbatida ularni ishlab chiqarilishidan 70% ni tashkil etadi. Ishlab 
chiqariladigan 30% aminokislotalar oziq ovqat sanoatida qo‗llaniladi. 
- glitsin – shirin ta‘m beruvchi, antioksidant, bakteoriostatik; 
- asparagin kislota – ta‘mni kuchaytiruvchi, aspartam ishlab chiqarish uchun xomashyo; 
- gistidin – yallig‗lanishga qarshi vosita; 
- glutamin kislota – ta‘mni kuchaytiruvchi, psixik kasalliklarni davoldash uchun preparat; 
- metionin – ozuqa va em qo‗shimchasi; 
- treonin va triptofan – oziqa va mollar emiga qo‗shimchadir; 
- triptofan - oziqa va mollar emiga qo‗shimchadir, tibbiyot tabletkalari tarzida ishlab chiqariladi; 
- sistein - farmatsevtik preparat; 
- fenilalanin – aspartam olish uchun xomashyo; 

---

79 
- lizin – ozuqa va em qo‗shimchasi, sun‘iy tolalar va plenkalar olish uchun xomashyo.