Universiteti qaraqalpaq filologiyasi fakulteti

 
kiygen bes-altı atlı jetip keldi («Bozataw» romanı 20-bet). 
 
Qurash
– seńseń qoy terisinen dóńgelek etip tigilgen bas kiyim. «Topıssı 
menen 
qurashına
topıraq alatuǵın kempir-ǵarrı menen bala-shaǵa daryanıń
boyında bolsın!»-dep párman bergen Qutlımurat inaqtıń ózi («Bozataw» romanı 4-
bet). 
Taqıya
– sırıp, kestelep naǵıslanıp islengen juqa bas kiyim. Romanda 
taqıyanıń bir qansha túrleri ushırasadı: Jigitler selkildek shógirmelerin sheship, 
baslarına 
pashshayı taqıya
kiyip alǵan, shapanların sheshinip, oyma jaǵalı keń 
kóyleklerin omıraw súyekleri bultıyıp kórinip turǵan edi («Bozataw» romanı 99-
bet). Sebebi basına kiyip alǵan kishkene oyma naǵıslı taqıya, aldı betinen qaraǵan 
adamǵa bilinbesten, tek art betinen ǵana kórinetuǵın edi («Bozataw» romanı 80-
bet) Baslarında pópekli taqıyaları bar («Bozataw» romanı 99-bet).
 
Kiymeshek
– Hayallardıń bas kiyimi. Óńirine shekem túsip turadı. 
Kiymeshek qaraqalpaq qızlarınıń turmısqa shıqqan soń kiyetuǵın hám bastı arqanı, 
kókirekti jawıp turatuǵın kiyimi. Kiymeshektiń aldı beti hár qıylı naǵıslar menen 
kestelengen boladı. Bul tuwralı A.Allamuratov bılay dep jazadı: Qaraqalpaqlardaǵı 

---

35 
kiymeshek haqqındaǵı birinshi pikirdi A.E.Rossikovanıń maqalasında ushıratamız. 
Ol bul maqalasında qaraqalpaq hayal-qızlarınıń kiyimleri haqqında pikir júrgizedi. 
Saltanatlı jıyınlarda «kiymeshek keste» (kiymeshek) degen qalpaq kiyetuǵınlıǵın, 
onıń isleniw usılın basqa xalıqlardaǵı bas kiyimlerden ózgesheliklerin kórsetedi. 
A.Rossikovanıń bul aytqan kiymeshek kestesi qaraqalpaqlardaǵı kiymeshekke 
sáykes keledi. Óytkeni kiymeshekti burın qaraqalpaqlar kiymeshek keste dep 
ataǵan bolıwı kerek. Sózlerdiń birigip, fonetikalıq ózgeriske ushırawı hám sońǵı 
seslerdiń túsip qalıwı túrkiy tillerge tán qubılıs. 
«Kiymeshek» sózin L.Budagovtıń sózliginde de ushıratıwǵa boladı. Onda 
kiymeshek Ural tatarlarınıń bas kiyimi dep kórsetilgen. Buǵan qarap kiymeshekke 
uqsaǵan bas kiyimniń basqa xalıqlarda da bolǵanlıǵın bilemiz. Kiymeshek qazaq 
xalqında da bar bolıp, kiymeshek dep ataladı. Qaraqalpaqlarda kiymeshekti
kelinshekler de, kempirler de kiygen. Kelinsheklerdiń kiymeshegi «qızıl 
kiymeshek» dep atalǵan.
Jawlıq at– basqa jamılatuǵın úlken hám uzın oramal. Mısalı: Jáne de dım 
uzaqtan harıp, sharshap kiyatırǵan jolawshıǵa megzemekshi bolıp, anasınıń 
gónelew 
jawlıǵı
menen beti-júzin baylap tasladı («Bozataw» romanı 47-bet).