Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Сийдик пуфаги (қовуқ)
қориннинг пастки қисмида чаноқ соҳасида 
жойлашган бўлиб, унинг ҳажми катта одамда 500-700 мл бўлади. Сийдик 
пуфагининг девори ҳам уч қаватдан: ички шиллиқ, ўрта-мускул, ташқи-сероз 
қаватдан иборат. Унинг туб қисмида учта тешикча бўлиб, уларнинг иккитаси 
ўнг ва чап буйраклардан сийдик йўлларининг қуйилиш жойи, биттаси сийдик 
каналининг чиқиш жойи. Сийдик пуфаги тўлгандан сўнг, унинг девори таранг-
лашиб, сезувчи рецепторларни қўзғатади, ҳосил бўлган импульс олдин орқа 
мияга, ундан бош мия ярим шарларига боради ва одамда сийдик чиқариш 
рефлекси юзага келади. Ҳаракатлантирувчи нервларнинг қўзғалиши орқали 
сийдик пуфаги деворининг силлиқ мускуллари қисқариб, унда тўпланган 
сийдик, сийдик чиқариш канали орқали ташқарига чиқарилади. 

---

177 
Буйракда сийдик ҳосил бўлиши.
Буйракда сийдик ҳосил бўлиши икки 
давр (фаза)га бўлинади. Биринчи давр - филтрация даври дейилиб, у бирламчи 
сийдик ҳосил бўлишидан иборат. Бунда Малпиги тугунчаларининг артерия 
капиллярлари орқали қоннинг суюқ қисми филтрланиб, Шумлянский капсуласи 
бўшлигига ўтади. Бу жараёнинг ўтиши капиллярлардаги босимнинг юқори, 
капсуладаги босимнинг паст бўлишига боғлиқ. Бирламчи сийдикнинг таркиби 
қон плазмасининг таркибига яқин бўлиб, унда фақат оқсил бўлмайди. Чунки у 
капилляр қон томирларининг деворидан филтрланиб ўтмайди. 
Капсуладаги бирламчи сийдик калвасимон каналчаларга ўтади. Бу канал-
чаларнинг девори орқали бирламчи сийдик таркибидаги қанд ва амино-
кислоталарнинг ҳаммаси, сув ва минерал тузларнинг кўп қисми, яъни 98,5-99% 
и вена томирларига қайта сўрилади. Бунга реабсорбция жараёни дейилиб, бу 
сийдик ҳосил бўлишининг иккинчи даври ҳисобланади. Каналчаларда қолган 
сийдик иккиламчи сийдик дейилиб, унинг таркибида моддалар алмшинуви 
натижасида тўқималарда ҳосил бўлган қолдиқ мочевина, креатинин каби чи-
қинди моддалар, маълум миқдорда тузлар ва сув бўлади. Катта одамда бир ке-
ча-кундузда ўртача 100 литр бирламчи сийдик филтрланиб, унинг 98,5-99 литри 
калавасимон каналчалар девори орқали қонга қайта сўрилади, қолган 1-1,5 
лирти иккиламчи сийдик сифатида ташқарига ажратилади. 
Буйрак қон билан мўл-кўл таъминланган органдир. Одамнинг атиги 300 г 
келадиган буйраклари томирларидан 24 соатда 800-900 литр қон, яъни оёқдан 
қанча қон ўтса, буйрак томирлардан ҳам шунча қон ўтади.