Berilgan:
P
=10 kg
R
1
=4 kg
R
2
=5,6 kg
g
=9,8 m/sek
2
a
– ?
F
1
– ?
kg
m
1
=
2
/
9
s
m
a
=
2
/
10
s
m
g
≈
?
−
qarsh
F
,
ma
F
P
qarsh
=
−
).
(
a
g
m
ma
P
F
qarsh
−
=
−
=
1
)
9
10
(
1
)
(
=
−
⋅
=
−
=
−
=
a
g
m
ma
P
F
qarsh
;
01
,
0
10
kg
g
m
=
=
s
m
/
800
2
=
υ
1
2
υ
υ
m
m
Ft
−
=
s
m
/
300
2
=
υ
1
2
υ
υ
m
m
−
s
t
2
=
t
m
m
F
1
2
υ
υ
−
=
?
−
F
N
F
5
,
2
2
)
300
800
(
01
,
0
=
−
⋅
=
28
F
2
– ?
Yechish:
Yuklar sistemasi
F
=
P
2
–
P
1
teng ta’sir etuvchi kuch ta’sirida
harakatlanadi. Bu kuch sistemaga
yoki
tezlanish beradi.
Kattaliklarning son qiymatlarini qo’yib hisoblaymiz:
R
1
yuk osilgan shnurning taranglanishi
F
1
ni topish uchun
R
1
yuk
harakatiga Nyutonning II qonunini tatbiq qilamiz. Bu yuk
F
1
va
P
1
dan
iborat ikki kuch ta’sirida yuqoriga yo’nalgan tezlanish oladi, shuning
uchun
F
1
—
R
1
=
t
1
a
bundan
Son qiymatlarini qo’yib quyidagini topamiz:
Xuddi shu yo’l bilan
F
2
kuchni ham topish mumkin.
F
2
kuchni
topish kitobxonning o’ziga xavola qilinadi (javobi 5,14
kg
).
Ishqalanish kuchi
Ishqalanish kuchi
deb
bir jism ikkinchi jism sirtida
harakatlanganda, harakatga to’sqinlik qiluvchi va urinish sirti bo’ylab
harakatga qarama-qarshi yo’nalishda yuzaga kelgan kuchlarga aytiladi.
Ishqalanish koeffisienti
deb ishqalanish kuchi normal bosim
kuchining qancha qismini tashkil etishini ko’rsatuvchi ismsiz songa
aytiladi.
.
;
Dumalanish ishqalanishi
.
Agar jism tekis harakatlanayotgan bo’lsa, jismga ta’sir qilayotgan
tashqi kuch harakat natijasida vujudga keladigan ishqalanish kuchiga
teng bo’ladi.
.
Agar tortuvchi kuch ishqalanish kuchidan katta bo’lsa jism
tezlanuvchan harakat qiladi.
т
т
т
Р
Р
а
+
+
−
=
2
1
1
2
P
P
P
g
Р
Р
а
+
+
−
=
2
1
1
2
)
(
2
2
/
8
,
0
10
6
,
5
4
/
8
,
9
)
4
6
,
5
(
сек
м
kg
kg
kg
сек
м
kg
kg
а
≈
+
+
⋅
−
=
1
1
1
ma
P
F
+
=
)
1
(
1
1
1
g
a
P
a
g
P
P
+
=
⋅
+
кГ
F
4
1
=
кГ
сек
м
сек
м
3
,
4
/
8
,
9
/
8
,
0
1
2
2
≈
+
N
F
ishq
=
µ
g
a
=
µ
R
N
F
d
µ
−
=
mg
F
T
µ
=
29
;
;
Tormozlanish yo’li va vaqti:
;
;
;
Qiya tekislikda ishqalanish
Pastga sudrovchi kuch:
;
Pastga tortuvchi kuch:
;
a tezlanish bilan tushishi uchun:
;
Qiya tekislik oxiridagi tezlik:
;
a tezlanish bilan tortish uchun:
;
Qiya tekislikning F.I.K:
;
5-masala
. Og’irligi 4 kg bo’lgan jismning bir uchiga bog’langan
ip qo’zg’almas blokdan o’tkazilib, unga og’irligi 1 kg bo’lgan
yuk
osilgan.
jism
yuk ta’siridagorizontal sirt bo’ylab sirpanmoqda.
Yuklar harakatining tezlanishi va ipning taranglik kuchi topilsin.
yukning sirtga ishqalanishi hisobga olinsin.
Berilgan
:
Yechish
:
yukning og’irligi bu sistemaga tezlanish
beruvchi kuch hisoblanadi. Nyutoning 2-qonuniga asosan
quyidagini yoza olamiz:
yoki
.
Kattaliklarning son qiymatlarini qo’yib
hisoblaymiz:
Ipining taranglik kuchini aniqlash uchun yuklardan birining
masalan
yukning
harakati
uchun
Nyutonning
2-qonuni yozamiz.
yukka
faqat
ipning
taranglik
kuchi ta’sir qiladi.
a
g
F
m
T
+
=
µ
m
F
F
a
ishq
T
−
=
ishq
F
m
S
2
2
υ
=
ishq
F
m
t
υ
=
gt
υ
µ =
l
h
P
P
F
S
=
=
α
sin
α
α
µ
sin
cos
P
P
F
F
F
S
ishql
T
−
=
−
=
g
P
F
m
F
F
F
a
T
ishq
S
T
)
sin
cos
(
α
α
µ
+
−
=
+
+
=
)
cos
(sin
2
2
α
µ
α
υ
−
=
=
gl
al
m
P
F
a
T
)
cos
(sin
α
µ
α
+
−
=
µ
α
α
α
µ
α
µ
α
α
η
+
=
+
=
+
=
tg
tg
ctg
1
1
cos
sin
sin
1
P
2
|
P
1
P
2
|
P
1
P
;
4
1
kg
P
=
2
P
;
1
2
kg
P
=
2
/
10
s
m
g
≈
?
−
a
?
−
F
2
1
2
m
m
P
a
+
=
2
1
2
P
P
g
P
a
+
=
2
/
2
1
4
1
10
s
m
a
=
+
⋅
=
1
P
1
P
30
Nyutonning
formulasiga asosan:
F
.
yukning harakatiga Nyutoning 2-qonunini qo’llab,
kuchni toppish mumkin.
6-masala
. Stol ustida bir-biriga ip bilan bo’g’langan ikkita va
brusokyotibdi. brusokning masasi 5 kg . Bu brusoklarga qarama-qarshi
tomonga yo’nalgan
N va
N kuchlar ta’sir qiladi. Ishqalanish
bo’lganda va ishqalanish bo’lmaganda yuklarning
tezlanishi va ipning taranglik kuchini toping. Ishqalanish koeffistienti 0,1
ga teng.
Berilgan
:
Yechish
:
Ishqalanish bo’lmaganda sistema
teng ta’sir etuvchi kuch ta’sirida harakatlanadi.
Yuklar
sistemasining tezlanishini Nyutonning 2-qonunidan
topamiz:
. Son qiymatlarini qo’yib
hisoblaymiz:
.
Ipning tarangligini topish
uchun yuklardan biriga, masalan, yukka Nyutoning 2-qonuni teng-
lamasini tuzamiz. yukka chapga qarab kuch
F
1
P
1
F P
2
F
2
va o’ngga qarab ipning F taranglik
ma
F
=
a
g
P
a
m
F
1
1
=
=
2
P
N
F
8
,
0
10
2
4
=
⋅
=
2
P
1
F
1
P
2
P
1
P
50
1
=
F
30
1
=
F
;
3
1
kg
m
=
2
1
F
F
F
−
=
;
5
2
kg
m
=
N
F
50
1
=
N
F
30
1
=
2
1
2
1
m
m
F
F
a
−
−
=
1
,
0
=
µ
2
1
/
5
,
2
5
3
30
50
s
m
a
=
+
−
=
?
1
−
a
?
2
−
a
?
−
F
1
P
1
P
1
F
31
kuchi ta’sir qiladi. Bu kuchlarning teng ta’sir etuvchisi yukka a
tezlanish beradi:
bundan
. Son qiymatlarini qo’yib hisoblaymiz:
Ishqalanish bo’lganda yuklar sistemasiga endi uchta kuch: ,
va
ishqalanish kuchi
ta’sir qiladi. Bu holda Nyutoning 2-qonuniga asosan
quyidagiga ega bo’lamiz:
.
Ipining tarangligini topish uchun yuk uchun Nyutoning 2-qonuni
tenglamasini tuzamiz:
bundan
Elastiklik kuchlari va Guk qonuni
Elastiklik deb
jismlarning deformatsiyalanishida paydo bo’ladigan
va jism zarralarining deformatsiya vaqtidagi ko’chish yo’nalishiga
qarama-qarshi tomonga yo’nalgan kuchga aytiladi.
Guk qonuni:
elastiklik kuchi.
Mexanik kuchlanish yoki zo’riqish:
birligi
Nisbiy uzayish:
;
;
Bu yerda S-kesim yuzasi, E-Yung moduli,
cho’zilish yoki siqilish
masofasi.
Mavzuga oid topshiriqlar
1.
Qiyalik burchagi 45
0
bo’lgan qiya tekisdan ishqalanishsiz sirpanib
tushayotgan jism qanday tezlanish bilan harakat qiladi.
2.
Qiyaligi 0,6 tekislikning F.I.K ni toping. Ishqalanish koeffisienti
0,3 ga teng.
3.
Massai 1600 kg bo’lgan 18 km/soat tezlik bilan kelib devorga
urildi. Urilish natijasida oldingi buferining prujinasi 4 sm ga
deformatsiyalandi. Prujinaning bikrligini toping.
4.
Metall sterjining absolyut va nisbiy uzayishi mos ravishda 2 mm
va 0,1% bo’lsa, deformatsiyalangan sterjining uzunligini aniqlang.
5.
77 m balandlikdan 1000 kg massali bolg‘a tushdi. Urilish vaqti
0.01 s bo‘lsa,
1
P
,
1
1
a
m
F
F
=
−
a
m
F
F
1
1
−
=
N
F
5
,
42
5
,
2
3
50
≈
⋅
−
=
1
F
2
F
)
(
2
1
P
P
F
ishq
−
=
µ
2
2
1
2
1
2
1
2
/
5
,
1
5
3
)
50
30
(
1
,
0
30
50
)
(
s
m
m
m
P
P
F
F
a
=
+
+
⋅
−
−
=
+
+
−
−
=
µ
1
P
2
1
1
1
a
m
P
F
F
=
−
−
µ
.
5
,
39
5
,
1
3
30
1
,
0
50
2
1
1
1
N
a
m
P
F
F
=
⋅
−
⋅
−
=
−
−
=
µ
lk
F
∆
=
E
S
F
ε
σ
=
=
[ ]
[ ]
Pa
m
N
S
F
1
2
=
=
=
σ
0
0
0
l
l
l
l
l
−
=
∆
=
ε
l
k
l
l
ES
F
∆
=
∆
=
0
0
l
ES
k
=
−
∆
l
32
urilish kuchining o‘rtacha qiymati topilsin.
6.
Massasi 0.5 kg bo‘lgan jism shunday harakatlanmoqdaki, uning
bosib o‘tgan yo‘li S ning vaqt t ga bog‘liqligi
tenglama bilan
beriladi. Harakat boshlangandan so‘ng t = 1/6 s vaqt o‘tgach, jismga ta’sir
etuvchi kuch topilsin.
7.
Massasi 2 kg bo‘lgan jismga qandaydir o‘zgaruvchan kuch ta’sir
etmoqda. Bu kuch ta’sirida jism
tenglamaga muvofiq
harakatlanmoqda, bunda S = 1 m/s
2.
D = -0.2 m/s
2
. Vaqtning qaysi
momentida jismga ta’sir etuvchi kuch nolga teng bo‘ladi?
8.
10 N ga teng bo‘lgan o‘zgarmas kuch ta’sirida jism shunday
harakat qiladiki, uning bosib o‘tgan yo‘lini vaqtga bog‘lanishini
ifodalaydigan tenglama
ko‘rinishga ega. Agar S=1 m/s
2
bo‘lsa, jismning massasi topilsin.
9.
O‘zgarmas massali jism tormozlangunga qadar tekis
harakatlangan. To‘xtash momentida tormozlovchi kuch F
1
=40 N ga
tenglashadi. Agar tormozlovchi kuch ta’sir qilgandan keyin bosib o‘tilgan
yo‘lni vaqtga boglanishi
qonun bilan o‘zgargan bo‘lsa,
tormozlanish boshlangandan so‘ng 3s o‘tgach tormozlovchi kuchni
toping.
10.
Og‘irligi 1,96 10
5
n bo‘lgan vagon 54 km/soat boshlang‘ich
tezlik bilan harakat qiladi. Agar vagon 1) 1 min 40 sekund, 2) 10 sekund
va 3) 1 sekund to‘xtasa, vagonga ta’sir qiluvchi o‘rtacha kuch topilsin.
11.
500 t massali poezd tormozlanganda tekis sekunlanuvchan
harakat qilib 1 min davomida tezligini 40 km/soat dan 28 km/soat gacha
kamaytirgan. Tormozlash kuchi topilsin.
12.
O‘zgarmas kuch ta’sirida harakatlanayotgan 50 g massali jism
harakat boshlangandan 2 sekund o‘tgach, 1 metr masofani bosib o‘tgan.
Kuchning kattaligini aniqlang.
13.
Og‘irligi 4,9 10
6
n bo‘lgan poezd teplovozning tortishi
to‘xtalgach, 9,8 10
4
n ishqalanish kuchi ta’siri ostida 1 min dan keyin
to‘xtaydi. Poezd qanday tezlik bilan harakat qilgan?
14.
Massasi m =2kg bo‘lgan tinch to‘rgan jismga t = 5s davomida
F= 4 N kuch ta’sir qiladi. Jism qanday a tezlanish bilan harakatlanadi, u
qanday tezlik oladi va shu vaqt ichida u qancha yo‘lni o‘tadi?
15.
20 t massali vagon 0,3 m/s
2
o‘zgarmas manfiy tezlanish bilan
harakat qiladi. Vagonning boshlang‘ich tezligi 54 km/soat. 1) Vagonga
qanday tormozlash kuchi ta’sir qilgan? 2)Vagon qancha vaqtdan keyin
to‘xtaydi? 3) Vagon to‘xtaguncha qancha masofani bosib o‘tadi?
t
S
∏
=
sin
5
3
2
Dt
Ct
Bt
A
x
+
+
+
=
2
Ct
Bt
S
+
−
=
3
196
t
t
S
−
=
t
ϑ
33
Do'stlaringiz bilan baham: |