O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

8.1.(a,b)-rasm. Metallarning korroziyalanishi 
Xar bir davlat iqtisodiyoti korroziya natijasida juda katta zarar (milliy 
daromadni 5-10 %) ko‘rmoqda. Korroziyadan ko‘rilgan zarar hisoblanganda, 
yaroqsiz holga kelgan konstruksiya va metall buyumlarni o‘rniga yangilarini 
almashtirishga ketgan xarajatlar hisoblanmasdan, ularni yo‘q bo‘lishi, avariyalar 
yuz berishi, metall konstruksiya va uskunalarni ta’mirlashga, almashtirishga ketgan 
xarajatlar, korroziya natijasida oziq-ovqat va kimyo sanoati mahsulotlarini 

---

214 
buzilishi, metall sarfini ko‘payishi ham hisobga olinadi. Amaliyot shuni 
ko‘rsatadiki, korroziyani oldini olishga yoki kamaytirilishga ketgan xarajatlar, 
emirilish natijasida zararni qoplashga ketgan xarajatlardan bir necha marta kam 
bo‘ladi. 
Korroziyaga faqat metallar hamda ularning qotishmalari emas, balki qurilish 
materiallari, jumladan, beton ham uchraydi. 
Hozirgi zamon texnikasining asosiy materiali bo‘lgan temir asosida olinadigan 
qotishmalar korroziyadan eng ko‘p zararlanadi. «Zang temirni yoydi» deb bejiz 
aytilmagan. Haqiqatan ham 10 foizga yaqin metall korroziyaga uchrab yo‘qolib 
ketadi. Temirdagi zangning tarkibi Fe
2
O
3 
· nH
2
O ko‘rinishida bo‘lib, u mustahkam 
emas, g‘ovak shaklidadir. Korroziyadan so‘ng eroziya sodir bo‘ladi. Eroziya metall 
buyumlarning mexanik ta’sir natijasida chirishidir. Bu jarayondan keyin metall 
ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Shunga qaramay taxminan qora metall temir-tersak va 
chiqindilarining 2
/
3 qismi marten pechlari va konverterlarda qayta eritilib, 
sanoatga qaytariladi.
Texnikada korroziya tezligi 1 m
2
metall yuzasida 1 soatda chirigan metallning 
gramm miqdori bilan o‘lchanadi. Agar bu qiymat 0,1 g/m
2
dan ortiq bo‘lmasa, 
metall korroziyaga chidamli, 3 g/m
2
va undan ortiq bo‘lsa, korroziyaga chidamlilik 
kam, 1 m
2
yuzadan bir soat ichida 10 g dan ortiq metall yo‘qolsa, korroziyaga 
chidamsiz hisoblanadi. 
Korroziyani klassifikatsiyalanishi, bir qancha alomatlariga ko‘ra amalga 
oshiriladi: 
1. Jarayon mexanizmiga ko‘ra kimyoviy va elektrokimyoviy korroziyaga 
bo‘linadi; yuz berish sharoitiga ko‘ra: atmosfera, gaz, elektrolitlarda yuz 
beradigan, tuproq (er), struktuktura (metalni strukturasini bir xil bo‘lmasligi), 
elektrokorroziya, kavitatsion va boshqa korroziyalar mavjud. 
2. Korrozion emirilish xarakteriga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: 
- yoppasiga (yaxlit) emirilish, metalni butun yuzasida yuz beradi; 
- maxalliy emirilish, yuzani faqat ayrim uchastkalarida yuz beradi;