Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

 10.1. -rasm. Pensiya ta’minotida ichki nazoratning maqsadi 
Pensiya jamg’armasida ichki nazoratning maqsadiga erishishda jarayonlarning 
barcha bosqichlarida monitoring amalga oshiriladi. Monitoring komponentlarning 
tuzilishi va o’zaro bog’liqligini aniqlaydi. Komponentlarni ikki guruhga ajratish 
mumkin: 
Қонунлар, 
меъёрий 
ҳуқуқий 
ҳужжатларга 
риоя қилишни 
таъминлаш 
 
Бюджет ижросида 
ғазначилик 
фаолиятининг 
самарадорлигини 
ошириш 
 
Белгиланган 
функциялар 
бажарилишининг 
сифатини ошириш
 
Пенсия таъминотида ички 
назорат мақсади 

---

380 

Pensiya jamg’armasining o’z oldiga qo’ygan maqsadiga ko’ra (operatsion 
samaradorligi va natijaviyligi, talablarga mosligi va moliyaviy hisobotning 
ishonchliligi); 

Pensiya jamg’armasining tarkibiy tuzilishiga ko’ra.
Ichki 
nazorat 
tamoyillariga 
quyidagilarni 
kiritish 
mumkin: 
tizimlilik, 
uzluksizlilik, qonuniylik, ob’ektivlilik, oshkoralik, samaralilik.
 
И
ЧКИ МОЛИЯВИЙ НАЗОРАТ ТАМОЙИЛЛАРИ
 
 
10.2. -rasm. Ichki moliyaviy nazorat tamoyillari 
Kelajakda pensiya tizimining «tiniq»ligi, ishonchiligi va barqarorligini ta’minlash 
maqsadida, davlat moliyaviy nazoratini rivojlantirishda ichki nazoratning nazariy-
uslubiy asoslarini yanada takomillashtirish talab etiladi.
Jahon hamjamiyati 
tomonidanko’p yillik tajriba asosida moliyaviy nazoratni tashkil etishning asosiy 
printsiplarini 
ishlab 
chiqilgan. 
Hozirgi 
paytda 
dunyoning 
har 
bir 
tsivilazatsiyalashgan davlati ularga rioya qilishga intiladi. Bu printsiplar INTOSAI 

---

381 
(dunyoning 178 mamlakati oliy nazorat organlarining halqaro tashkiloti)ning Lima 
deklaratsiyasida 
o’z 
aksini 
topgan. 
Ularning 
tarkibiga 
quyidagilar 
kiradi:mustaqillik; ob’ektivlik; kompetentlik (layoqatlilik, qodirlik); oshkoralik. 
Moliyaviy nazoratning mustaqilligi nazorat organining moliyaviy jihatdan 
mustaqilligi, nazorat organlari rahbarlarining vakolat muddatlarining parlament 
muddatlaridan uzoqligi, shuningdek, ularning konstitutsion xususiyati bilan 
ta’minlanishi kerak. Ob’ektivlik va kompetentlik nazoratchilar tomonidan 
amaldagi qonunchilikka so’zsiz rioya etilishini, taftish ishlarini amalga 
oshirishning belgilangan standartlariga qat’iy rioya etish asosida nazoratchilar 
ishining yuqori kasbiy darajada bo’lishini taqazo etadi. Oshkoralik davlat 
nazoratchilirining jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari bilan doimiy 
aloqada bo’lishini ko’zda tutadi. 
Byudjet harajatlarini moliyaviy nazorati bo’yicha jahon tajribasidan shuni 
ko’rish mumkinki, jahondagi rivojlangan mamlakatlarda davlatning asosiy 
moliyaviy nazorati organi bo’lib Xisob Palatasi hisoblanadi. Quyida ayrim 
dunyodagi rivojlangan mamalakatlarning byudjet mablag’lari bo’yicha olib 
boradigan moliyaviy nazorati tizimiga qisqacha to’xtalib o’tamiz. 
1.
Amerika Qo’shma Shtatlarida moliyaviy nazorat asosan qo’shma 
shtatlarning qonun va kodekslari orqali Byudjet Nazorat Bosh Boshqarmasi 
tomonidan federal hukumati faoliyatida mablag’larni samarali va tejab 
sarflanishi bo’yicha audit o’tkaziladi hamda uning natijalari Prezident va 
Kongressga taqdim qilinadi; 
2.
Yaponiyada Konstitutsiya va “Xisoblash palatasi to’g’risida”gi qonun orqali 
Yaponiya Hisoblash palatasi tomonidan byudjet mablag’lari tushumi va 
harajatlarini tekshirish hamda hisobotlarni tasdiqlaydi,parlamentga xulosa 
chiqarish uchun yuboriladi ; 
3.
Buyuk Britaniya Milliy auditorlik xizmati “Davlat xizmati va milliy 
auditorlik xizmati to’g’rsida”gi qonunda belgilangan xuquqiy normalar 
asosida byudjet mablag’larini maqsadsiz foydalanganlik va ortiqcha 

---

382 
harajatlarga yo’l qo’yganlik xolatlarni aniqlashdan tashqari, ularni tejab, 
foydali va samarali sarflanishi bo’yicha tekshirishlar o’tkazadi. 
Xorijiy mamlakatlar nazorat-taftish organlari faoliyatining samaradorligi 
ancha yuqori, chunki ular o’tkazgan tekshirish va taftishlar natijasida katta 
miqdordagi noqonuniy davlat mablag’larini aniqlash va byudjetga qaytarishga 
muvaffaq bo’lmoqdalar. Ulardagi mustaqillik, xujjatlarga tayanib ishlash va 
ommani keng xabardor qilish tamoyillarining mavjudligini yuqoridagi organlar 
faoliyatidagi eng katta yutuqlardan hisoblanadi.
Quyidagi jadvalda turli mamlakatlar uchun pensiya tizimlari doirasida 
hisoblangan qoplash koeffitsienti keltirilgan. Ushbu ko’rsatkich milliy pensiya 
ta’minoti tarkibida taqsimlanuvchi davlat, majburiy va ixtiyoriy jamg’arib 
boriladigan pensiya komponentlarining roli va ahamiyati to’g’risida fikr yuritish 
imkonini beradi. Tahlillar ko’rsatishicha, dunyoning aksariyat mamlakatlarida 
pensiya ta’minotining moliyaviy asosini taqsimlanuvchi davlat pensiya tizimi 
tashkil etadi. Shu bilan birga, jamg’arib boriladigan pensiya tizimlari pensiyalarni 
moliyalashtirishda sezilarli ahamiyat kasb etishi mumkin. Umuman, IHTT 
mamlakatlari bo’yicha jamg’arib boriladigan komponentlar qoplash koeffitsientini 
25 punkt qo’shsa, ushbu ko’rsatkich Evropa Ittifoqi mamlakatlari bo’yicha 10 
punktga teng (-jadval).