A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Minerallarning agregat holati
Minerallarning agregat holatiga qarab uchta qattiq suyuq va 
gazsimon minerallarga boMinadi.
Moddalar harorat va bosim ostida bir holatdan ikkinchi bir 
holatga o‘tish mumkin.
Har qaysi agregat holatning barqarorligi o‘sha moddaning 
tabiati bilan bog‘liq ravishda har xil haroratlar oralig'ida yotadi. 
Atmosfera bosimida oddiy haroratlar sharoitida minerallarning 
ko‘pchiligi qattiq holatda boMib. yuqori haroratlarda eriydi, xuddi 
Shunday sharoitlarda esa simob suyuq vodorod sulfid va karbon 
kislotalar esa gazsimon holatda bo'ladi.
Qattiq minerallarning ko‘pchiligi kristallangan moddalardan, 
ya’ni kristall strukturasiga ega bo‘lgan moddalardan iborat. Har bir 
kristallangan modda muayyan erish haroratiga ega bo‘lib, bunda 
modda agregat holatining o'zgarishi issiqlik yutilishi bilan birga yuz 
beradi, bu qizdirish egri chizig‘ining o‘zgarishlarida yaqqol 
ko‘rinadi
M a’lum vaqt oralig'ida sistemaga berilayotgan issiqlik erish 
protsessi uchun sarflanadi (egri chiziq tekislanadi).
Sovutilayotgan gomogen suyuq moddaning kristallanishi 
Shunday tarkibli modda eriydigan o'sha haroratlarda sodir bolishi 
kerak, biroq kristallanish suyuqlik birmuncha o‘ta soviganda 
boshlanishini doimo nazarda tutish lozim.
Tartibsiz strukturasi bilan, ya’ni atomlaming joylanishida 
qonuniyat bo'lmasligi bilan xarakterlangan qattiq kimyoviy toza 
moddalarga amorf (shishasimon) jismlar deyiladi. Ular izotrop 
moddalar, ya’ni hamma yo‘nalishlari bo‘yicha bir xil fizik 
xususiyatga ega bo‘lgan moddalar qatoriga kiradi. Amorf 
moddalarning kristall moddalardan farq qiladigan yana bitta 
xarakterli xossasi ularning bir agregat holatdan boshqa agregat 
holatga surguncha o'xshab, bir tekis egri chiziq bo‘yicha o'tishidir, 
qizdirganda u asta sekin egiluvchan yopishqoq va nihoyat tomadigan 
darajada suyuq bo‘lib qoladi.
Amorf 
moddalar 
ko'pincha 
erib 
turgan 
yopishqoq 
massalaming qotishdan va tez sovishidan hosil bo‘ladi. Mineral 
leshatereritning - amorf kvars shishasimon kristallangan kvarsli
40

---

jinslarga yaxshi tushishidan hosil boMishi, so4zimizning dalili 
boMishi mumkin. Amorf moddalarning kristallangan moddalarga 
aylanishi ular uzoq vaqt yumshatilgan holatda erish nuqtasiga yaqin 
haroratda saqlanib turganidagina sodir boMishi mumkin.