Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Mimoza o‘simligi
NUTATSIYA HARAKATLARI. 
Tabiatda boshqa o‘simliklarning tanasiga o‘ralib yoki 
chirmashib o‘suvchi o‘tchil o‘simliklar mavjud. Bunday harakatga nutatsion harakat deyiladi. Bu 

---

109 
gruppaga kiruvchi o‘simliklarning o‘sish nuqtalaridagi doiraviy harakat, poyaning ichki va tashqi 
tomonlarining bir meyorda o‘smaganligi natijasida sodir bo‘ladi. Ayniqsa doiraviy nutatsiya chirmashib 
o‘suvchi o‘simliklarning (pechak o‘tlar, zarpechak, lianalar va boshqalar) poyalarida yaxshi 
harakatlanadi. Bu o‘simliklarning bir marta aylanish uzunligi 2 dan to 12 soatgacha davom etishi 
mumkin. Ko‘pchilik lianalar chapga, ya’ni o‘sish nuqtalari soat strelkasiga qarama-qarshi o‘sadi. Boshqa 
gruppalari esa o‘ngga-soat strelkasining yo‘nalishi bo‘yicha o‘ralib o‘sadi. Nutatsion harakat qiluvchi 
o‘simliklarning ko‘pchiligi yorug‘lik energiyasidan samarador foydalanadilar. Chunki bu harakat 
natijasida ular boshqa eng baland o‘simliklarning tanasiga chirmashib eng, yuqori qismgacha ko‘tariladi.
10-MAVZU.
 O‘SIMLIKLARNING NOQULAY OMILLARIGA CHIDAMLILIGI 
 
REJA: 
1. Noqulay omillar ta’sirida o‘simliklarda paydo bo‘ladigan nospetsifik o‘zgarishlar (stresslar). 
2. O‘simliklarning qurg‘oqchilikka chidamliligi. 
3. O‘simliklarning yuqori harorat ta’siriga chidamliligi. 
4. O‘simliklarning past harorat ta’siriga chidamliligi. 
6. Tuproqning sho‘rlanishi va uning o‘simliklarga ta’siri. 
7. O‘simliklarning zararli gazlar va radiatsiya ta’siriga chidamliligi. 
8. O‘simliklarning ksenobiotiklar ta’siriga chidamliligi. 
Tayanch iboralar: 
Noqulay omillar (stressorlar) fizikaviy, kimyoviy, biologik, nospetsifik jarayonlar, qurg‘oqchilik, 
atmosfera qurg‘oqchiligi, tuproq qurg‘oqchiligi, chidamlilik, chidamlilikni oshirish usullari, yuqori 
harorat, protoplazmani zaharlanishi, oqsillar parchalanishi, ammiak hossil bo‘lishi, strukturaviy va 
fiziologik o‘zgarishlar, isssiqlikka chidamlilikni oshirish, osuq, o‘ta sovuq, dimiqish, ho‘llanish, qishqi 
qurg‘oqchilik. Tuproqni sho‘rlanishi, sho‘rlanish guruhlari, sho‘rtob va sho‘rxok tuproqlar, 
glikogalofitlar, transport, sanoat chiqindilari, zararli gazlar, radiatsiya, radioaktiv elementlar, yadro 
qurollari, atom energiyasi, gerbitsidlar, defoliantlar, desikantlar, kasaliklar, noinfeksion , infeksion, 
chidamlilik, konstitutsion, induksiyalangan, nektotrof, biotrof, patogenlar, chidamlilik turlari.