Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Yorug‘likda (А) va qorong‘ilikda (B) 
o‘sgan loviya o‘simliklari 
GAZLARNING MIQDORI. 
Havo tarkibi, ayniqsa kislorod va karbonat angidridning miqdori 
ham ham o‘sishga ta’sir etadi. Ammo havo tarkibdagi kislorod ikki martagacha kamaytirilsa ham 
o‘simliklarning o‘sishiga ta’sir etmaydi. Tuproq tarkibidagi kislorodning kamayib ketishi esa ildizlarning 
o‘sishiga ta’sir etishi mumkin. Bu albatta o‘simlik turlariga ham bog‘liq. Tuproqda ildizlarning faol 
o‘sishi uchun pomidorga -16, so‘liga -8 , soyaga -6 va sholiga -3 kislorod kerakligi aniqlangan. 
O‘sish tezligiga sezilarli darajada karbonat angidrid miqdori ham ta’sir etadi. Havo tarkibidagi 
SO2 ko‘payganda hujayra po‘stining cho‘ziluvchanligi ortadi va qisqa muddatga to‘qimalarning o‘sishi 
tezlashadi. Bu hujayra po‘stida
 
рН ning pasayishi bilan bog‘liq deb tushuntiriladi. Ekinzorlarda, tup soni 
juda qalin bo‘lganda o‘simliklarning o‘sib ketishi ham shunga bog‘liq degan tushunchalar bor. 
SUV MIQDORI
. Tuproq va havo tarkibidagi nam miqdori o‘simlikka ham ta’sir etadi. 
Hujayraning ayniqsa sitoplazmaning normal strukturasi va faoliyati demak o‘sish ham suv bilan 
ta’minlanish darajasiga bog‘liq. Buni urug‘ misolida ko‘rish mumkin. Tarkibida 10-12 suvi bo‘lgan 

---

99 
urug‘lar ko‘p yillar davomida unmasdan saqlanish qobliyatiga ega. Urug‘lar ekish olidan namlanganda, 
o‘z og‘irligining 50 gacha suvni shimib oladi va faol o‘sish boshlanadi. 
O‘simliklarning ildiz tizimi ham namlik sharoitida yaxshi o‘sadi. YA’ni tuproq eritmasining 
osmotik bosimi 1-1,5 MPa dan yuqori bo‘lmaganda ildizlar suv bilan yaxshi ta’minlanadi. Tuproqda suv 
miqdori juda kam bo‘lganda, hujayralarning cho‘zilish fazasi tez o‘tadi, va natijada hujayralar kichik 
bo‘ladi, poya va ildizlar qisqaradi, barglarning hajmi ham kamayadi.Suvning kam bo‘lishi hosildorlikni 
ham keskin pasayishiga olib keladi. 
MINERAL OZIQLANISH. O‘simliklarning mineral oziqlanishi ham o‘sish jarayonida katta 
ahamiyatga ega. Zarur elementlarning birontasini chiqarib tashlash avvalo o‘sishning to‘xtatishga 
keyinchalik esa nobud bo‘lishiga olib keladi (88-rasm). Ammo mineral elementlarning ko‘p bo‘lishi ham 
o‘sish samaradorligini ancha pasaytirishi mumkin. Ayniqsa azot miqdori ko‘p bo‘lishi o‘simlikning yer 
ustki qismlarining o‘sishini juda tezlashtirib yuboradi, bu esa vegetatsiya davrining cho‘zilishiga va 
urug‘lar pishishini kechikishiga olib keladi. Azotning yuqori konsentratsiyasi hujayralarning 
differensiatsiya fazasini kechiktiradi va natijada gullarning hosil bo‘lishi ham ancha kech boshlanadi. 
Shuning uchun ham o‘g‘itlardan foydalanish jarayonida vegetativ a’zolarni bir yoqlama o‘sib ketishiga 
yo‘l qo‘ymaslik zarur.