Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

O‘SIMLIKLARNING O‘SISHIGA TASHQI SHAROIT
OMILLAR NING TA’SIRI 
O‘simliklarning o‘sishiga tashqi sharoitning juda ko‘p omillari ta’sir etadi. Chunki 
o‘simliklarning yaxshi o‘sishi uchun yetarli darajada harorat, yorug‘lik,namlik, gazlar tarkibi, mineral 
oziqlanish va boshqalar talab etiladi. 
HARORAT.
O‘simliklarning o‘sishiga eng faol ta’sir etadigan omillardan biri haroratdir. 
Ko‘pchilik o‘simliklarning o‘sish tezligi harorat O dan 35
0
C gacha o‘zgarganda Vant-Goff qonuniga 
buysunadi. Lekin harorat 35-40 С
0
dan oshgandan keyin o‘sish tezligi ham pasayadi. Umuman o‘sishga 
nisbatan ham haroratning uchta kardinal nuqtasi bor: 1) minimal, 2) optimal, 3) maksimal. Bu nuqtalar 
darajasi o‘simliklarning turlariga bog‘liq. 
Quyidagi jadvalda ayrim o‘simliklarning urug‘larining unib chiqishi uchun harorat darajalari 
keltirilgan (0
0
C). Haroratning minimal va maksimal nuqtalarida o‘sish eng past darajada bo‘ladi yoki 
to‘xtaydi. Lekin nobud bo‘lmaydi. O‘sishning to‘xtab qolishi uzoqqa cho‘zilganda o‘simlik kasallikka 
chalinishi yoki asta-sekin nobud bo‘lishi mumkin. Optimal harorat darajasi o‘sishning eng faol bo‘lishini 
ta’minlaydi. O‘simliklar haroratga bo‘lgan munosabatlari asosida bir necha guruhga bo‘linadi:
1) issiqsevar o‘simliklar -minimal harorat darajasi 10
0
C dan yuqori, optimal 30-40
0
C atrofida, 2) 
sovuqa chidamli o‘simliklar - minimal harorat 0 dan to 5
0
C va optimal -25-31
0
C. 

---

98 
O‘simliklarning nomi 
Minimal 
Optimal 
Maksimal 
Arpa, so‘li, bug‘doy 
Kurgaboqar 
Makkajo‘xori 
Oshqovoq 
Qovun, bodring 
G‘o‘za 
0 - 5 
5 - 10 
5 - 10 
10 -15 
15 - 18 
10 – 12 
25 - 31 
31 - 37 
37 - 44 
37 – 44 
31 – 37 
25 – 35 
31 - 37 
37 - 44 
44 - 50 
44 - 50 
45 - 50 
40 - 46 
Lekin aytish lozimki o‘sishni eng faol ta’minlaydigan fiziologik optimal harorat hamma vaqt ham 
samarador bo‘lmaydi. Chunki o‘sishning eng tez borishi doim ham sog‘lom va baquvvat o‘simlik olish 
degan gap emas. Aksincha ko‘porganik moddalar sarf qilinishi natijasida o‘simliklar kuchsiz bo‘lib 
qolishi mumkin. Shuning uchun ham o‘sishni ta’minlovchi sof fiziologik optimum o‘simlikning o‘sish va 
rivojlanishini eng baquvvat o‘simlik olinishini ta’minlovchi garmonik optimumdan farq qiladi. Bu harorat 
darajasi fiziologik jarayonlarning bir tekisda faollanishi uchun sharoit yaratadi.