Integratsiyalashgan pedagogikasi

48

---

Inson va jamiyat» ta iim sohasi o ‘zida bir qator o ‘quv pred-
II 
riga oid tushunchalarini mujassamlashtirgan. Chunonchi,
"’f ^ nafosat tarbiyasi, iqtisodiy bilimlarga oid tushunchalar,
oniy tarbiya, badiiy ta iim , huquqiy bilimlar va h.k. T a iim
onini integrativ dasturlar va darsliklar asosida tashkil etish
ali o ‘quv-bilish jarayoni natijasida samaradorlikka erishish
nazarda tutilar ekan, bunda integratsiyaning turh darajalaridan
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Masalan:
1. Mavzulami ketma-ket taqdim etish asosidagi integratsiya,
bunda o ‘quv materiallarini bayon qilishda konsentrizm prinsipiga
amal qilinadi, ya’ni oldingi o ‘quv materiah keyingisini toidiradi.
Lekin hech qachon bir-birini takrorlamaydi. Bunday integrativ
natijasida 
0
‘quvchilaming bilim, ko‘nikma va malakalari hamda
ijodiy faoliyatlari muntazam ravishda rivojlanib, boyib boradi.
2. 0 ‘quv dasturlarida o ‘zaro uyg‘unlashgan nuqtalam i vujudga 
keltirishga asoslangan integratsiya, bunda ham takror tarzda be­
riladigan taftalogiya asosidagi o ‘quv materiallarining oldini ohsh 
uchun dasturlarda mavzulararo uyg‘unlikni ta ’minlash m uhim
ahamiyatga ega. M asalan, 1-sinfda qish fash haqida «Atrofimiz­
dagi olam», « 0 ‘qish», «Ona tili» darsliklarida turli xildagi, ammo 
mohiyati va m a’lum ot berish darajasi bir xil b o ‘lgan m atnlar 
o‘miga faqat « 0 ‘qish» kitobining o ‘zida qishning barcha xusu­
siyatlarini ochib bera oladigan badiiy matn va rasmlami berish 
maqsadga muvofiqdir. Buning afzalligi shundaki, o ‘quvchining 
vaqti va kuchi tejaladi, darsliklarning hajmi ixchamlashadi va 
tannarxi arzonlashadi.
3. Modullashgan integratsiya, bunday integratsiya doirasida 
turdosh o ‘quv fanlariga oid bilim va tushunchalar bir tizimga 
solingan holda, uzviy tarzda o ‘quvchilarga taqdim etiladi. C hu­
nonchi, aniq fanlar blokida «M atematika», «Algebra», «G eo­
metriya» va «Chizmachilik»ka oid bilim va tushunchalar m uay­
yan bir tizimga solinadi va ayni bir mavzu mazkur tizim doirasida 
o‘quvchiga bir m arta, am mo uzviy tarzda taqdim etiladi.
4. Integrativ dasturlar, ushbu turdagi dasturlar bir necha o ‘quv 
predmeti yoki o ‘quv fanlariga oid mavzulami uyg‘unlashgan holda 
taqdim etishni nazarda tutadi. Bugungi kunga kelib, o‘quv rejasida 
o ‘quv predm etlarining soni m aksim um ko‘payib ketganligini 
hisobga oladigan bo‘lsak, bunday turdagi dasturlar yaratishga kuchli 
ehtiyoj sezilmoqda. D astur va darsliklami o ‘rganish, tahlil qilish 
natijalari shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinflardagi yo‘l harakati
49

---

qoidalari, odobnoma, konstitutsiya saboqlari, salomatlik darslik- 
lariga oid tushunchalam i yagona holda «Ona tili», « 0 ‘qish» 
dasturiariga uyg‘unlashtirish lozim. Bunday tadbim i amalga oshi­
rish ayni bir vaqtning o ‘zida ham pedagogik, ham iqtisodiy nuq­
tayi nazaridan samaralidir.
5. 
Mavzulararo integratsiya, bunda ayni bir kurs doirasida 
beriladigan o ‘quv materiallari boshqa bir kurs doirasidagi mo- 
hiyatan yaqin bo ‘lgan o ‘quv materiallari bilan uyg‘unlashtiriladi. 
Masalan, m atem atik m uloqot m adaniyatini shakllantirishga oid 
m ashqlarni «Ona tili» darsliklarida iqtisodiy bilim va k o ‘nikm a- 
larini rivojlantirishga yo‘naltirilgan masalalar, m ashqlar va m atn ­
larni «Matematika» va «Ona tih», « 0 ‘qish» darsliklarida berish 
m um kin.
T a’limda integratsiyani amalga oshirish ham iqtisodiy jihat­
dan, ham pedagogik, gigiyenik va fiziologik jihatdan m uhim aha­
miyatga ega. Masalan, «Atrofimizdagi olam» hamda «Odobnoma» 
kabi o ‘quv predmetlarini « 0 ‘qish» va «Ona tih» mazmuni bilan 
uyg‘unlashtirish natijasida faqatgina 1-sinfda 63 soat iqtisod qi­
linadi. Shuningdek, o ‘quvchini vaqti va kuchi tejaladi, ortiqcha 
zo‘riqishning oldi olinadi. 0 ‘quv-bilish jarayonining samaradorlik 
darajasi ortadi.
Dasturda o ‘quv fani mazm unining maksimum darajasi hamda 
sinfma-sinf belgilab berilgan DTS asosida o‘quvchining bihm hamda 
tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan m inim um talablar o ‘z ifoda- 
sini topm og‘i lozim. Shu nuqtayi nazardan qaraganda 5—9-sinf 
o ‘quv dasturlari ham jiddiy islohotga muhtoj.
Amalga oshirilishi ko ‘zda tutilayotgan integratsiya darajasi 
ayni bir o ‘quv fani mazm unida chuqur, har tom onlam a aloqadan 
boshlanib, o‘quv fanlararo bog‘lanish, uyg‘unlashtirish darajasida 
ta ’minlanishi kerak.
1. Ona tih va o ‘qish o ‘quv fanlari mazmunida umumiy kom- 
ponentlar, nutq o ‘stirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlami, 
axloq va nafosat, muloqot madaniyati m e’yorlarini, tabiat, ja- 
miyatga oid tushunchalam i matnlar, she’rlar maqollar, mashqlar, 
hikoyalar orqali yetkazish nazarida tutilganda «Odobnoma», «At­
rofimizdagi olam», «Iqtisodiy bihm asoslari», «Konstitutsiya sa­
boqlari» kabi darslik va o ‘quv qo ‘hanmalarga ehtiyoj qolmaydi.
2. 5—9-sinflarda ham «Ona tih», «Adabiyot», «Tarix», «Davlat 
va huquq asoslari» kabi o ‘quv fanlari mazmuniga Vatan tuyg‘usi, 
milliy istiqlol g‘oyasi va m a’naviyat asoslari, Konstitutsiya saboq-

---

lari, hadis ilmi saboqlari kabilam i uyg‘unlashtirish, quiaylash- 
tirish nuqtayi nazardan samaralidir. 5—9-sinflarda o ‘quv fanla­
rini integratsiyalash natijasida o ‘quv rejasiga quyidagi ijtimoiy- 
gumanitar fanlami kiritish mumkin: «Ona tih», «Adabiyot», «Ta- 
fix», «Davlat huquq asoslari», aniq fanlar «Matematika», «Infor- 
matika». Tabiiy fanlar — «Fizika», «Kimyo», «Biologiya», «Geo­
grafiya» va h.k. Bunda birinchi navbatda o ‘quv m ateriallarini 
mazmun jihatdan boy va ko‘p ta ’minlash m uhim ahamiyatga ega. 
Bunday maqsadga erishish uchun ta ’lim mazmunida o ‘quv fan­
larini integratsiyalashning ilmiy va pedagogik asoslarini ishlab 
chiqish; ta ’hm jarayonini liberallashtirish talablaridan kelib chiq­
qan holda o ‘quv rejasini takom illashtirish; integral m azm un- 
dagi o ‘quv dasturlari va dasturlarining yangi avlodini yaratish; 
ta’lim m azm uni integratsiyasini ishlab chiqish va qabul qilish 
maqsadga muvofiqdir.
Integratsiyaning u yoki bu darajasini ta ’hm jarayonida qo ilash
natijasida o ‘quvchining vaqti va kuchi tejaladi, uning bilish im ­
koniyatlari kengayadi. Ota-onalam ing hamda davlatning o'qish 
jarayoniga sarflaydigan m ablagini iqtisod qihsh imkoniyati vu­
judga keladi; mavzulararo integratsiya asosida o‘quv-bilish jarayoni 
natijalarini istiqbolli qilish mexanizmlari yaratiladi; integratsiya­
lashtirilgan ta ’hm jarayonini boshqaradigan o ‘qituvchilarini tay­
yorlash va malakasini oshirishni y o ig a qo‘yish uchun huquqiy 
metodik imkoniyatlar yaratiladi; integral dasturlar asosida o‘quv- 
biluv jarayonining iqtisodiy jihatdan samaradorlik darajasi aniq­
lanadi; o ‘quv-biluv jarayonini integral dasturlar asosida tashkil 
etish sohasidagi xalqaro tajribalardan keng foydalanish uchun 
qulay imkoniyatlar tugiladi.
12. 
BO‘LAJAK 0 ‘QITUVCHILARNING 
PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK BILIMLARINI 
INTEGRATSIYALASH JARAYONI