М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

12.5. Тармоқлараро динамик баланс модели 
Тармоқлараро баланс моделлари иқтисодиѐтни ва унинг тармоқларини прогнозлаш 
алоқаларини таъминлаш, уларни миқдорий боғлиқлигини таъминлаш, иқтисодий таҳлил 
қилиш ва шулар асосида прогнозлаштириш ҳамда режалаштириш учун асосий 
воситалардан бўлиб ҳисобланади. 
Тармоқлараро баланс ишлаб чиқаришни ва барча тармоқлар ҳамда 
маҳсулотларнинг аниқ белгиланган турларини прогнозлашда, режалаштиришда 
инвестицияларни, асосий фондлар ва ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтирилган 
такрор ишлаб чиқаришни таҳлил қилиш меҳнат миқдорини режалаштиришда, ишлаб 
чиқаришни ҳудудлар бўйича ташкил қилишда кенг қўлланилмоқда. 
Тармоқлараро баланслар моделининг амалда кенг қўлланилиши макроиқтисодий 
таҳлил янада илмий асосли ўтказилиши, прогнозларни илмийлигини ва реал 
режалаштиришни таъминлайди. 
Тармоқлараро баланс кенгайтирилган такрорий ишлаб чиқаришнинг ўзаро 
алоқалар тизими ва пропорцияларини ўрганишда, таҳлил қилишда, прогнозлашда энг 
ихчам, амалда кенг қўллаш мумкин бўлган воситалардан, механизмлардан бири 
ҳисобланади. Ушбу баланс ѐрдамида макроиқтисодий кўрсаткичлардан ҳисобланган ялпи 
ички маҳсулот пировард яъни якуний маҳсулот ва миллий даромад тузилишини, 
маҳсулотларни такрор ишлаб чиқариш фондлари ўртасида тақсимланиш структурасини ва 
ижтимоий ишлаб чиқариш харажатларини тузилишини ҳар томонлама таҳлил қилиш ва 
тегишли хулосалар асосда самарали бошқарув ечимини қабул қилиш мумкин.
93
Тармоқлараро баланснинг оддий кўриниши статистик модел асосида ифодаланиб, 
маълум даврдаги ресурслар ва эҳтиѐжларнинг миқдорий жиҳатдан ўзаро мослашишини 
таъминлайди, ишлаб чиқариш ресурсларининг чекланганлик шартлари, ишлаб чиқариш 
билан маҳсулотлардан фойдаланишнинг баланс муносабатлари, зарур техник технологик 
шартлар ва бошқаларни бажарилган ҳолда прогнозлаш ва унинг асосида режанинг мумкин 
бўлган вариантларини топишга имкон яратади. 
93
Леонтьев В.В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты и политика. – М.: Политиздат, 1990, 80-
85 с. 

---

177 
nj 
ni 
m
2 
m
3 
Тармоқлараро баланснинг статик модели бир йиллик давр учун тузилади, бир 
йиллик ҳолатдан ташқаридаги ўзгаришлар инобатга олинмайди. Амалда эса ишлаб 
чиқариш доим ривожланиб, кенгайиб боради. Ушбу ҳолат статик тармоқлараро балансда 
ўз аксини топмайди. Бу камчиликни йўқотишнинг объектив йўли доимий ҳаракатдаги 
ўзгаришларни инобатга олувчи, кенгайтирилган такрорий ишлаб чиқаришни ифодаловчи 
динамик тармоқлараро баланс тузишдир.