М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 
12.3. Макроиқтисодий моделлар. 
Тармоқлараро моделлар мажмуаси йириклашган динамик ва 
кенгайтирилган табиий-қийматли моделларни ўзи ичига олади. Тизимнинг 
ҳамжиҳатлиги миллий даромад, уни тақсимлаш тузилмаси ҳамда моддий 
ишлаб чиқариш тармоқларининг сармоя қўйилмаларга бўлган эҳтиѐжларини 
тавсифловчи кўрсаткичлар ва бошқалар каби йириклашган динамик 
91
Michael Wickens Macroeconomic Theory A Dynamic General Equilibrium Approach, Princeton University Press 
Princeton and Oxford. Copyright 2008 by Princeton University Press 167-170 p. 

---

175 
моделининг асосий кўрсаткичларнинг табиий-қийматли тармоқлараро 
балансини тузиш учун қўлланилиши билан таъминланади. 
Замонавий 
динамик 
тармоқлараро 
моделлар 
иқтисодий 
ривожланишнинг суръатлари ва нисбатларини аниқловчи учта асосий 
омиллар гуруҳи бўйича иқтисодиѐтнинг ривожланиш истиқболини 
башоратлашга имкон беради. Хусусан улар қуйидагилар: режали давр 
бошига йиғилган асосий ишлаб чиқариш фондларнимиқѐси ва таркиби билан 
тавсифланадиган иқтисодий салоҳиятнинг бошланғич даражаси; меҳнат 
ресурсларидан унумли фойдаланиш кўрсаткичлар ўзгаришининг истиболли 
тенденциялар; жамиятнинг якуний эҳтиѐжларининг истиқболли таркиби. 
12.4. Иқтисодиѐтни ривожлантириш моделлари. 
Иқтисодий-математик модели масалан қуйидагича ифодаланилиши 
мумкин 
. Бу модел мисол тариқасида у ѐки бу буюмни тайѐрлаш учун 
талаб қилинадиган материалларга бўлган прогноз талабларини аниқлашда 
қўлланилиши мумкин. Бу ҳолатда 
X
– буюмлар сони, 
a
– битта буюм учун 
материал сарфланиш меъѐри, 
Z
–материалларга бўлган умумий эҳтиѐжи. 
Иқтисодий-математик модели, агар бир нечта тур буюмларни тайѐрлаш 
учун материалларга бўлган эҳтиѐжни аниқлаш керак бўлса, мураккаб 
кўринишга эга бўлади: 
ѐки 
∑
, бу ерда 
n
= 1, 2, 3,...
n.
Ушбу модель материалларга бўлган 
эҳтиѐжнинг икки гуруҳ омилларга боғлиқ эканлигини кўрсатиб турибди: 
тайѐрланаѐтган буюмлар сони ва буюм учун материаллар сарфланиш меъѐри. 
Бундай модель дескриптив (лотинча ―desckribo‖)деб аталади.
92
Бир маҳсулотли модел нафақат бир маҳсулотни ишлаб чиқаришга 
ихтисослашган соҳаларда, балки бир қатор ҳолатларда агар ишлаб 
чиқариладиган маҳсулотлар истеъмол қилинишда бир-бирини ўрнини 
босадиган бўлса ѐки уларни мутлақ кўрсаткичлар қўлланилиши мумкин. Кўп 
маҳсулотли моделларда бутун тармоқ ишлаб чиқараѐтган маҳсулотга ва 
92
БарроР.Дж., ХавьиерСала-и-МартинЭкономическийрост. пер. сангл. – М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 
2014. – 120-130 с. 

---

176 
хомашѐ ѐки бошқа қандайдир ресурсларни истеъмол қилишга бўлган талаб 
бўйича иккита ѐки ундан ҳам кўп чегаралар кўриб чиқилади. Ушбу 
моделларда турли маҳсулотларни истеъмолида ўрнини босадиган 
хусусиятини ҳисобга олган ҳолда турдош маҳсулотга келтириш 
имкониятидан унумли фойдаланилиши мумкин.