М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

12.2. Эконометрик моделллар. 
Қуйидаги эконометрик моделларни ажратиб олиш мумкин: омилли, 
таркибли ва комбинацион. Битта модел тури турли иқтисодий объектларга 
нисбатан қўлланилиши мумкин. Агрегирлашган даражасига қараб 
иқтисодиѐтни 
ривожланишининг 
кўрсаткичларини 
макроиқтисодий, 
тармоқлараро, ҳудудлараро, тармоқли,ҳудудий моделларга бўлинади. 
Иқтисодиѐтни ривожлантириш жиҳатлари бўйича асосий фондларни, меҳнат 
ресурсларнитакрор ишлаб чиқариш, молия тизими ва нарх шакллантириш 
ҳамда бошқа моделларажралиб туради. 
Эконометрик моделларнинг ўзгарувчан кўрсаткичлари экзоген (ташқи) 
ва эндоген (ички) моделларга бўлинади. Масалан моделдаги экзоген омиллар 

---

174 
корхона учун етказиб беришларнинг жўшқинлигини, эндоген омиллар эса 
корхонада меҳнат ресурсларнинг мавжудлигини кўрсатиб бериши мумкин. 
Омилли моделлар ўзгарувчи кўрсаткичларнинг турли миқдорини ва 
уларга мос равишда ўлчамларини ўз таркибига олиши мумкин. Омилли 
моделнинг содда тури бир омилли модел ҳисобланади. Унда омил сифатида 
бирон бир вақт кўрсаткичи хизмат қилади. Бу ҳолатда у ѐки бу кўрсаткични 
таҳлил ва прогноз қилиш вақтнинг хронологик қаторига нисбатан 
боғлиқликда амалга оширилади ва шу йўл билан трендлар (у ѐки бу динамик 
қатори ўзгаришининг умумий тенденцияни тавсифловчи боғлиқлик) 
аниқланади.
91
Таркибий моделлар бир бутун ѐки агрегатни шакллантирувчи алоҳида 
унсурлар ўртасидаги нисбатларни, алоқаларни изоҳлаб беради. Ушбу 
моделлар таркибий-баланс турдаги моделлар сирасига киради, яъни унда у 
ѐки бу агрегатни таркибий қисмларга бўлиш билан бир вақтда ушбу 
унсурларнинг ўзаро алоқалари кўриб чиқилади. Бундай моделлар матрицали 
шаклга эга ва тармоқлараро ҳамда ҳудудлараро алоқаларни таҳлил қилиш ва 
прогнозлаш учун қўлланилади. Улар ѐрдамида оқимларнинг, ўзаро алоқалари 
масалан маҳсулотни соҳалараро етказиб бериш изоҳланади. Таркибий-баланс 
моделининг энг кенг тарқалган шакли ишлаб чиқаришнинг тармоқлараро 
баланси ва маҳсулотларни тақсимлаш ҳисобланади.