Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

19.5. Xalqaro hisob – kitoblarning shakllari
va valyuta riski 
Mamlakatlar o‘rtasida tovarlar va xizmatlar bo‘yicha oldi – sotdi 
operatsiyalarni amalga oshirishda xalqaro 
hisob – kitoblarning quyi-
dagi shakllari 
qo‘llaniladi: 

xujjatli akkreditiv; 

inkasso; 

bank o‘tkazmalari;

veksel va cheklar bilan hisob – kitoblar shular jumlasidandir. 
Xalqaro hisob – kitoblarni amalga oshirishda quyidagi holatlarga 
alohida e’tibor qaratiladi. 
1. Xalqaro hisob – kitoblarda eksporter va importerga xizmat 
ko‘rsatadigan banklar moliyaviy vositachi sifatida maydonga chiqadi.
2. Xalqaro hisob – kitoblar mahalliy va xalqaro qonunchilik 
hujjatlari bilan tartibga solinadi. 
3. Xalqaro hisob – kitoblar turli valyutalarda amalga oshiriladi. 
Asosan, dunyoda to‘lov vositasi sifatida tan olingan mamlakatlarning 
milliy valyutalarida (AQSh dollari, yevro, iyena, yuan). 
4. Bitta xalqaro kontrakt doirasida bir necha hisob – kitob 
shakllari qo‘llanilishi mumkin. 
Eksporter va importerlar o‘rtasida tovarlar va xizmatlar bo‘yicha 
to‘lovlarni amalga oshirishda hisob – kitob shakllarini tanlash muhim 
masalalardan biri hisoblanadi va bunga qator omillar ta’sir qiladi. 
Xususan:

tovar va xizmatlar turi;

kontrgentlarni to‘lovga layoqatliligi va mavqeyi. Ayrim 
rivojlanayotgan mamlakatlar importerlarining to‘lov qobiliyati zaif 
bo‘lganligi bois, ular o‘rtasida xalqaro hisob – kitoblarning akkreditiv 

---

345 
shakli ko‘proq qo‘llaniladi. Akkreditiv hisob – kitob shaklida ekspor-
terga to‘lov kafolatlanadi;

jahon bozorida sotiladigan tovarlarga bo‘lgan talab va taklif 
darajasi;

boshqa omillar. 
Valyuta riski va valyuta kelishuvi. 
Xalqaro hisob – kitoblarda 
valyuta riski va valyuta kelishuvi mavjud bo‘lib, xalqaro valyuta 
munosabatlarida ishtirok etuvchi tomonlarning iqtisodiyoti, moliyaviy 
holati va tashqi siyosatini barqarorligini oldini olish maqsadida 
tuziladi.