Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Qog‘oz pullarning muomalaga kiritilishi
. 
Manbalarga ko‘ra, 
dastlabki qog‘oz pullar X asrning oxiri XI asrning boshlarida Xitoyda 
chiqarilgan. Xitoyda qog‘oz pullar muomalaga chiqishida mamlakatda 
qog‘ozning kashf etilganligi va bosma mashinalarining yaratilganligi 
muhim ahamiyat kasb etgan. Dastlab muomalaga chiqarilgan qog‘oz 
pullar “erkin tanga”, keyinchalik “qimmatbaho qog‘oz tangalar” deb 
yuritildi, ular mamlakatda erkin aylanadigan to‘lov vositalari bo‘lsada 
oltin yoki tovarlar bilan ta’minlanmagan edi.
Qog‘oz pullar kvadrat shaklda bo‘lib, bir tomonida imperatorning 
nomi va dinastiyasi haqidagi ma’lumotlar, ikkinchi tomonida esa 
“G‘aznachilik boshqaruvi iltimosiga ko‘ra, hukumronlik qiluvchi 
imperator tomonidan tasdiqlangan va “bu qog‘oz tanga qiymatga ega va 
haqiqiy kumush tanga qatorida to‘lovga qabul qilinishi shart. Ushbu 
tartibni buzgan har qanday shaxsning boshi kesiladi”- degan mazmundagi 
so‘zlar bitilgan edi. Xitoyda muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullarning 
hajmi ortib ketganligi va ularni tartibga solish mexanizmlari mavjud 
bo‘lmaganligi bois juda tez vaqt ichida qadrsizlanib ketadi. Natijada 1500 
yillarga kelib qog‘oz pullarni muomalaga chiqarish bekor qilinadi.
Yevropada dastlabki qog‘oz pullar Stokgolm banki tomonidan 
1661 yilda emissiya qilingan. Yevropada qog‘oz pullar emissiyasining 
namoyandalaridan biri shotlandiyalik Djon Lo (1671 – 1729) 
hisoblanadi. Uning ta’limotiga ko‘ra, muomalaga chiqarilgan qog‘oz 
pullar ishlab chiqaruvchilar faolligini oshiradi va davlatning xazinasini 
to‘ldirishda juda qulay vosita hisoblandi. U o‘zining ta’limotini 1716 – 
1720 yillarda Fransiyada o‘zi tashkil etgan bank orqali amalga 
oshirishga erishdi. Biroq, muomalada qog‘oz pullar haddan ortiq 
ko‘payib ketishi natijasida pullarning qadri tushib ketdi va uning 
ta’limoti inqirozga yuz tutdi.