Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

filtrlar
deb 
nomlangan davralar orqali o'tadi . Raqamli filtrlar, xuddi analoglar singari, turli xil 
xususiyatlarga ega - chastota: chastota reaksiyasi, fazaviy reaksiya, vaqt: impuls 
reaksiyasi, shuningdek filtrning uzatish xususiyati. Raqamli filtrlar, avvalambor, 
signal sifatini yaxshilash uchun - ma'lumotlarning ketma-ketligidan signalni ajratish 
yoki kiruvchi signallarni pasaytirish uchun - keladigan namunalar ketma-ketligidagi 
ba'zi signallarni bostirish uchun ishlatiladi. 
Filtrning impuls va uzatish xarakteristikalari tushunchasi mavjud. Ikkita sinf 
filtrlari keltirib o’tsak - cheksiz impuls reaktsiyasi (IIR) va cheklangan impuls 
reaktsiyasi (FIR).
 
Raqamli ishlov berish bir nechta afzalliklarga ega: 

signalni qayta ishlash 75% va undan yuqori aniqlikda amalga oshiriladi; 

beqarorlashtiruvchi omillar minimallashtiriladi; 

axborotni qayta ishlash dasturiy ta'minot yordamida amalga oshirilishi 
mumkin. 
Oddiy konfiguratsiya va signalni qayta ishlash uchun maxsus algoritmlarni 
qo'llash ish samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
 
 
Adabiyotlar 
[1] T. Bose and F. Meyer “Digital Signal and Image Processing ,” Proc. John Wiley & Sons, 
Inc. 605 Third Ave. New York, NY United States, November, 2003. 
[2] A. Peled and B. Liu, “Digital signal processing: Theory, design, and implementation,” 
Proc.
 
New York, John Wiley and Sons, Inc., 1976. 319 p., 1976. 
 
ANALOG-RAQAMLI O`ZGARTIRGICHLI HI-FI TEXNOLOGIYASI 
 
B.A. Fayzullayev, E.U. Umirzakov, N.S.Uzakbayeva (TATU Nukus filiali) 
Uzoqni yaqin qiluvchi mobil texnologilarni informaciyalarning qay darajada 
aniq va tez olib borilishida hozirgi zamon texnologiyalarning o`rni be’qiyos sanaladi. 
Shu jumladan radiotexnologiyalarida ma’lumotlarning aniq va ravshan tovushlarning 
eshitilishini ta’minlovchi qurulmalarning biri Hi-Fi texnologiyasi hisoblanadi.
Hi-Fi (ingliz tilidan tarjima qilingan yuqori aniqlik) - bu texnik texnologiya 
tovushni iloji boricha manbaiga yaqin tovush chiqarishni anglatadi. Hi-Fi - High 
Fidelity qisqartmasi – o`tgan asrning 70-yillaridan boshlab tovush sifatining belgisi 
bo`lib, barcha ishlab chiqaruvchilar yuqori sifatli yuqori texnologik mahsulotlarni 
ishlab chiqarishni boshladilar.
1974-yilda Germaniyaning Deutsches Institut für Normung (DIN) tomonidan 
ovoz chiqaruvchi uskunalarga quyidagi talablarni belgiladi: tovushni qayta ishlab 
chiqaruvchi uskunalarning (LFC,dB) amplituda-chastota xarakteristikalarining (AFC) 
bir xil emasligining maksimal qiymatlari; garmonik buzilish (THD yoki Kg,%); 
shovqin darajasi - foydali signalning o`z shovqin darajasiga nisbati (shovqin, dB). 

---

62 
Ovozni qayta ishlab chiqaruvchi uskunadagi “Hi-Fi” yozuvi uning quyidagi 
standartlardan biriga mos kelishini bildiradi: DIN 45500 yoki IEC 60581. DIN 45500 
bekor qilingan, uning bir qismi boshqasiga almashtirilgan [1] Evropaning IEC 60581 
standarti bilan almashtirilgan [1] , [2].
Tyunerlar uchun:
 
Qayta tiklanadigan chastota diapazoni, 30 Hz - 15000 Hz; (19 
kHz chastotali ohangni bostirish zarurati sababli yuqori chegarani olish qiyin). 
Kuchaytirgichlar uchun:
 
qayta tiklanadigan chastota diapazonidagi chastotali 
ta’sirning nochiziqligi 40—16000 Hz - chiziqli kirishda 1,5 dB (tuzatuvchi 
ishtirokida 2 dB). 
Karnay tizimlari uchun:
 
qayta tiklanadigan chastota diapazonida 
100-4000 Hz, dB - + 4/-8 dB o`rtacha ovoz bosimi darajasiga nisbatan chastotali 
javobning nochiziqligi. 
Bazida Hi-Fi texnologiyasi nafaqat audio, balki Full HD piksellar sonini qo`llab-
quvvatlaydigan video tizimlarni ham o`z ichiga oladi. 
Ovozni qayta ishlash odatda kompyuterlarda amalga oshirilganligi sababli 
analog-raqamli o`zgartirgish
 
(ARO`)lar eng zamonaviy yozib olish uskunalariga 
o`rnatilgan. Analog yozuvdan foydalanganda ham ARO` signalni axborot 
tashuvchisiga yozib olinadigan impuls-kodli modulyaciya oqimiga aylantirish uchun 
zarur bo`ladi [3].
 
Ovoz yozishda ishlatiladigan zamonaviy ARO` 192 kHz gacha diskterlash 
diapazonida ishlay oladi. Ushbu sohada ishlaydigan ko`plab mutaxassislar bu 
ko`rsatkich yetarli (buni Kotelnikov - Shannon teoremasi tasdiqlaydi) deb 
hisoblashadi. Aytish mumkinki, Hi-Fi audio uskunalari analog audio signal raqamli 
signalda saqlanishi mumkin bo`lgan darajada ko`p ma’lumotni o`z ichiga olmaydi va 
bunday yuqori diapazonda diskretlash 44,1 kHz (CD uchun standart) yoki 
(Kompyuterlarda ovozni namoyish qilish uchun) 48 kHz diapazon ishlatiladi.
Kompyuterlarda ishlatiladigan audio ARO`lar ichki va tashqi turlari mavjud 
bo`lib, Linux uchun bepul PulseAudio dasturiy ta'minot to`plami mavjud. Bu 
yordamchi kompyuterlardan asosiy kompyuter uchun tashqi RAO`/ARO` lardan 
sifatida kafolatlangan kechikish vaqti bilan foydalanishga imkon beradi. Quyida radio 
eshittirishda foydalaniladigan ARO’: to`g`ridan-to`g`ri o`zgartirishli ARO`, ketma-
ket yaqinlashishli ARO`, differentsial kodlashli ARO`, arrasimon signal bilan 
solishtirishli ARO`, balanslash zaryadli ARO`, impuls chastotasini oraliqli 
o`zgartirishli ARO`kabi turlari berilgan. 
 
Afzalliklari 
Kamchiliklari 
To`g`ridan-to`g`ri 
o`zgartirishli ARO` 
Yo`qori tezkor ishlash, o`nlab 
nanosekundalarga erishish 
Yo`qori murakkablik bit kengligi, 
yo’qori narx, past aniqlik (8-10 ikkilik 
raqam) 
Ketma-ket 
yaqinlashishli ARO` 
Odatiy 
mikroprotsessor 
tizimlari bilan o`lchashning 
yaxshi 
vaqti, arzonligi 
va 
murakkabligi 
Impuls 
shovqiniga 
yuqori 
sezuvchanlik 
Differentsial 
kodlashli ARO` 
Katta kiruvchi signal diapazo-
niga ega yo`qori kenglik
O`zgartirish vaqti kirish signaliga 
bog`liq
Arrasimon signal bilan 
solishtirishli ARO` 
Minimum elementlar soniga 
ega 
Past aniqlikga ega, temperatura va 
sirtqi parametrlarga sezgir

---

63 
Balanslash zaryadli 
ARO` 
Kirish signalini belgilangan vaqt 
oralig`ida aniq birlashishi va 
konvertorlarni yaratish qobiliyati 
O`zgartirish tezligi past
Impuls chastotasini 
oraliqli o`zgartirishli 
ARO` 
Past baxoli narxlarda 
Ishlashi sekin va aniq emas
Bu yumshatishga qarshi filtrlarni qo`llanilishi soddalashtiradi va arzonlashtiradi, 
ularni kamroq bog'lanishlar bilan yoki yo`lak bo`ylap bajarishga imkon yaratadi, bu 
esa o`tkazgich yo`lagidagi filtrning fazaviy ta'siriga ijobiy ta’sir ko`rsatadigan 
chegara yo`lagidagi past chastotada bajarishga imkon beradi. Shuningdek, 
yumshatishga qarshi filtrni tashkil etuvchi passiv elektron komponentlarning 
parazitar parametrlariga, masalan, induktorlarning Q-omilining ta'siri kamroq 
hisoblandi, aniqlikka talablarni soddalashtiradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
 
https://uz.info-4all.ru 
2.
 
https://ru.wikipedia.org/wiki/Hi-Fi 
3.
О.В. Шишов. Проектирование 
аналого-цифровых 
контрольно-управляющих 
микропроцессорных систем. – Саранск: Красный Октябрь, 2001. – 116.