Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

Texnologiyalarni uzatish markazlari (TUM). 
Hozirda ko‘pgina mamlakatlarda texnologiya uzatish 
eksperimental markazlari shakllanmoqda va ularning misolida 
texnologiyalarni tijoratlashtirishning tashkiliy va moliyaviy 
mexanizmlari, ilmiy-texnik faoliyat natijalari ishlab chiqilmoqda. 

---

79 
Texnologiyalarni 
uzatish 
markazlari 
qoida 
tariqasida 
universitetlarda lokalizatsiya qilinadi, ilmiy-tadqiqot ishlari 
natijalarining tijorat ahamiyatini baholaydi hamda tijoratlashtirish 
strategiyasini ishlab chiqadi, patent olish uchun ariza beradi, loyiha 
ishtirokchilarining mulk huquqlarini himoya qiladi hamda ular 
orasida royalti taqsimlaydi. Shuningdek, sarmoyalarni jalb qiluvchi 
kompaniyalar oldindan tuzilgan sxema bo‘yicha universitet 
xodimlariga intellektual mulk masalalari bo‘yicha maslahat beradi. 
Texnologiyalarni uzatish markazlari foyda keltiradigan o‘zini o‘zi 
ta'minlaydigan markaz sifatida tashkil etilmagan bo‘lsa-da, AQSh 
tajribasi shuni ko‘rsatadiki, ular oxir-oqibat taxminan 8-10 yil 
ichida o‘zini o‘zi ta’minlay oladigan darajaga yetib keladi. 
Texnologiyalarni uzatish markazlarning tashkiliy-huquqiy 
shakllari universitetning tarkibiy bo‘linmasi yoki notijorat 
sherikligi hisoblanadi. 
Texnologiyalarni 
uzatish 
markazlarni 
yaratishning 
konseptual g‘oyasi va maqsadi mintaqalarning iqtisodiy o‘sishiga 
yordam berishdir. Texnologiyalarni uzatish markazlari atrofida 
biznes-inkubatorlar shakllantiriladi va kompaniyalar raqobat 
asosida startap mablag‘larini olishlari mumkin deb taxmin qilinadi. 
Rivojlangan mamlakatlarning amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, 
fundamental tadqiqotlardan ularning natijalarini tijoratlashtirishga 
o‘tishni aniq tashkil qilmasdan, universitet fanlari bilan yuqori 
samaradorlikka 
erishish 
mumkin 
emas. 
Ushbu 
vazifa 
universitetlarning kuchidan tashqarida, chunki hozirgi ilmiy-
tadqiqot ishlari darajasi juda qimmatga tushadi va texnologiya 
uzatish 
zanjirining 
bo‘g‘inlarini 
bog‘laydigan 
hukumat 
mexanizmlarining 
yo‘qligi 
innovatsion 
jarayonning 
samaradorligiga salbiy ta’sir qiladi. 
Texnologiyalarni uzatish markazlarining asosiy vazifalariga 
quyidagilar kiradi: 
1. Intellektual faoliyat (IF) natijalarini himoya qilish 
strategiyasini ishlab chiqish va IF mavjudligining dastlabki 
bosqichida undan foydalanishning rejasiga muvofiq uni huquqiy 
muhofaza qilishning yetarli shaklini aniqlaydi. Texnologiyalarni 

---

80 
uzatish markazlarining ushbu funksiyasi potensial bozorni izlash 
va tahlil qilishni, yangi texnologiyalarni qo‘llash chegaralarini, uni 
(va unga yaqin texnologiyalarni) mamlakatda va chet elda 
rivojlantirishni, ichki va xalqaro patentlarni olish imkoniyatlarini, 
qo‘shni texnologiyalarni rivojlantirish istiqbollarini (agar kerak 
bo‘lsa, patent soyaboni yaratish) o‘z ichiga oladi. 
2. Patent tadqiqotlarini o‘tkazish (patent darajasi va boshqa 
ma’lumotlar) asosida iqtisodiy ob’ektlarning texnik darajasi va 
rivojlanish tendensiyalari, ularning patentga layoqati, patentning 
sofligi, raqobatbardoshligi (maqsadga muvofiq foydalanish 
samaradorligi) bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazish). 
3. IFni huquqiy himoya qilish tartibini amalga oshirish, shu 
jumladan: 
1) ixtironing mohiyatini aniqlash va shakllantirish bo‘yicha 
IF mualliflari bilan maslahatlashish va birgalikda ishlash; 
2) ariza hujjatlarini patentlashtirishning ma’muriy qoidalari 
va agar kerak bo‘lsa, Yevropa Patent idorasi, Amerika Qo‘shma 
Shtatlari Patent va savdo markazi idoralari talablariga muvofiq 
tayyorlash; 
3) tijorat sirlari va IF haqida ma’lumotning maxfiylik 
rejimini ta’minlash; 
4) patent va boshqa to‘lovlarni, shuningdek royaltini o‘z 
vaqtida to‘lanishni ta’minlash; 
5) moddiy bo‘lmagan aktivlar sifatida byudjetni hisobga 
olish bo‘yicha IFni qabul qilish uchun tahliliy va axborot 
materiallarini tayyorlash; 
6) intellektual mulk ob’ektlarini himoya qilish imkoniyatlari 
bo‘yicha barcha turdagi axborot, tahliliy va maslahat ishlarini olib 
borish. Ushbu vazifa turli treninglar, seminarlar, mentorlik 
dasturlarini tashkil etish, axborot materiallarini nashr etish va 
tarqatish orqali amalga oshiriladi. 
Hozirgi 
kunga 
qadar 
O‘zbekistonda 
innovatsion 
infratuzilmaning yaxlit tizimi shakllanmagan, bu esa ilmiy 
yutuqlarni tijoratlashtirishni to‘siqsiz amalga oshirishga imkon 
beradi. 

---

81 
Shuni tan olish kerakki, yuqorida aytib o‘tilgan innovatsion 
infratuzilmani rivojlantirish shakllarini O‘zbekiston iqtisodiyotida 
mavjud bo‘lgan o‘ziga xos sharoitlarni hisobga olmagan holda 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarz olishga urinishlar muvaffaqiyatli bo‘lmadi. 
Ushbu davrda yaratilgan innovatsion va texnologik 
markazlar, texnoparklar, maxsus iqtisodiy zonalar, venchur 
fondlari faoliyati natijalari unchalik taskin topmadi. Binobarin, 
milliy innovatsion tizimning muhim elementi sifatida innovatsion 
infratuzilmani rivojlantirishning yangi shakllarini izlash zarur.