Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

 
 
 

---

271 
Фойдаланилган адабиётлар 
1. Ш.М.Мирзиёев Танқидий таҳлил, катъий тартиб интизом ва шахсий 
жавобгарлик ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак.-
Т.: «Ўзбекистон», 2017.-102 б 
2. Анорқулова Г.М.“Педагогик компетентлик ва креативлик асослари”
модули буйича назарий ва амалий машғулотлар учун услубий тавсиянома. T.: 
2015 й. 85 б. 
3. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 6 
апрелдаги «Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат 
таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 187-сонли Қарори. 
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 14-сон, 230-
модда 
4. Анорқулова Г.М., Парпиев О.Т.Касб-ҳунар таълимида педагогик 
ўйинлардан фойдаланиш. Услубий қўлланма
. ТУМКХТТКМO ва УКТИ 2011 й. -
44 б.
 
TEXNOLOGIYA FANINI O‘QITISHDA MATEMATIK 
TUSHUNCHALARDAN FOYDALANISH 
 
D.B.Olimova** – 
Qo‘qon DPI

 
Bugungi globallashuv jarayonida yosh avlodni har tomonlama o‘tkir zehnli, 
har bir sohada qobiliyatli qilib tarbiyalashda avvalo, maktab va unda o‘qitilayotgan 
fanlarning bir-biri bilan o‘zaro uzviylikda amalga oshirilishi muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
Har 
bir 
fanni 
o‘qitishda fanlararo integratsiyadan foydalanish 
o‘quvchilarning nazariy olgan bilimlarini amaliyotga tatbiq etishiga 
ko‘maklashadi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida eng uzoq davom etadigan 
fanlardan biri texnologiya fani hisoblanadi. Ma’lumki, o‘quvchi nazariy olgan 
bilimlarini amaliyotga tatbiq eta olsagina unda ko‘nikma va mehnat malakasi hosil 
bo‘ladi. Shu bois, matematik tushunchalarni amaliyotga tatbiqi yuzasidan bir qator 
tavsiyalarimizni bermoqchimiz.
5-sinf texnologiya fani darsligida o‘quvchilarga yog‘och va unga ishlov 
berishga oid ma’lumotlarda “daraxt tanasining markazidan uning radiusi yoki 
diametri bo‘ylab uzunasiga o‘tgan radial kesmasi; daraxt tanasining markazidan 
o‘tmagan, aylanasiga kesmasi” tushunchasi keltirilgan. 
Xolbuki, radius, diametr, markaz tushunchalari bilan 5-
sinf matematika fani darsligida aylana va doira 
mavzusida nazariy ma’lumotlar orqali o‘z aksini topgan. 
Matematika darsida o‘quvchi aylana va doira haqida 
nazariy ma’lumotlarga ega bo‘lsa, unga oid atamalarni 
chizma orqali bilib olsa, texnologiya darslarida esa bu 
tushunchalarni bevosita ko‘zi orqali ko‘ra oladigan, 
kundalik turmushda uchratadigan oddiy yog‘och misolida 

---

272 
mustahkamlaydi. 
Shu bilan bir qatorda aylana va doiraga aloqador tushunchalar amaliy 
isbotlanadi. Aylana uzunligi orqali diametrni topish, doira yuzini hisoblash kabi 
formulalarni daraxt tanasining ko‘ndalang kesimini bevosita o‘lchashlar yordamida 
amaliy isbotlash imkoniyati vujudga keladi.
Berilgan daraxtni kesmasdan turib uning diametrini aniqlash uchun biz 
matematik formulalarga murojaat qilamiz. Matematika darsligidan bilamizki, 
aylana uzunligining formulasi quyidagicha: 
Aylana diametri esa: 
Demak berilgan formulalarni umumlashtirib diametrni topish formulasini 
yozamiz:
Bu yerda 
o‘zgarmas qiymat. 
Berilgan topshiriqni bajarish uchun daraxt tanasini o‘lchov lentasi orqali 
aylantirib o‘lchab, diametrini hisoblay olamiz. Diametr topilgandan so‘ng bu 
daraxtning ko‘ndalang kesimi yuzini hisoblash ham qiyin emas, ya’ni: 
Bunday topshiriqlar matematikaning amaliy masalalar orqali tatbiqlaridir. 
Albatta kundalik hayotda, qurulish sohasida kerakli yog‘ochni tanlashda bunday 
hisob-kitoblar ishning sifatli bajarilishini ta’minlaydi. Bevosita aynan shu 
mavzuning davomida biz sirt yuzi va hajm tushunchalariga duch kelamiz. 
Matematik bilimlarimizni yana imtihondan o‘tkazamiz. Ya’ni matematika 
darslarida o‘rgangan fazoviy figuralarni o‘z qo‘limiz bilan yasaymiz. Yog‘ochdan 
qurilishda ishlatish uchun parallelepiped, silindr, silindrning yarmi yoki choragi va 
shunga o‘xshash figuralarni hosil qilamiz. Bu figuralarni to‘g‘ri yasash uchun 
burchak va uni o‘lchash, aylana chizish, uzunlikni to‘g‘ri o‘lchash kabi 
ma’lumotlarga ega bo‘lishimiz kerak.

---

273 
Matematikada fazoviy figuralarning hajmi tushunchasi bilan tanishganimizda 
hajm o‘lchov birligi sifatida 
olinganini bilamiz. Qurilishda bu o‘lchov 
birlikka bevosita har qadamda duch kelamiz.
Bu oddiy bitta yog‘och, uning tuzilishini o‘rganish va unga ishlov berish 
mavzularida dush keladigan matematik tushunchalar holos. Bunday matematik 
tushunchalarning amaliy tatbiqi sifatida texnologiya fanini o‘rgatishda juda 
ko‘plab yana tadqiqotlar qilinmoqda. Bu esa fanlararo integratsion muhit 
yaratishda muhim omildir.