5- ma’ruza nutqning fonetik bo’linishi: fraza, takt, fonetik so’Z, bo’G’IN, tovush. Urg’u va uning turlari reja

bir
fonemali, 
ikki
fonemali 
va 
ko‘p
fonemali bo‘lishi mumkin. Bir fonemali bo‘g‘inlar unlidan iborat bo‘lsa, ikki fonemali 
va ko‘p fonemali bo‘g‘inlar unli va undoshlardan tuziladi. 
Bo‘g‘inlar 
qanday tugashiga yoki boshlanishiga
qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:
1) ochiq bo‘g‘in
– bir fonemali yoki oxiri unli bilan tugagan bo‘ladi: 
o – na, o – ta, a – 
ka, bo – la, ja – zi – ra – ma, Ma – li – ka; 
2) yopiq bo‘g‘in
undosh bilan tugagan bo‘g‘in:
mak – tab, kap – tar, daf – tar, shuh – 
rat, gul – zor, Tosh – kent. 
3) berkitilgan bo‘g‘in
– undosh bilan boshlanadigan bo‘g‘in: 
mak-tub, poch-ta, te-leg-
ram-ma, sez-gir, ziy-rak, ja-sur; 
4) berkitilmagan bo‘g‘in
– unli bilan boshlanadigan bo‘g‘in: 
o-i-(la), ol-, il-, ot-, o„t-. 
Hozirgi oʻzbek tilida 
tarkibiy jihatdan
quyidagi boʻgʻinlar uchraydi (bunda V (vokal) – 
unli fonema, C (consonsnt) – undosh fonema belgisi hisoblanadi): 
1)
V – 
u, a;
2)
VC – ish, oq, ek…; 
3)
CV – shu, ma, be…; 
4)
VCC – aft, ishq, ilm…; 
5)
CVC – bor, gul, dogʻ…; 
6)
VCCC – Orsk, Omsk, …; 
7)
CCCV – Brno, …;
8)
CVCC – barg, vazn, gard…; 
9)
CCVC – kran, stol, xrom…; 
10)
CCVCC – kross, sport, spirt…; 
11)
VCCCC – Ernst,…; 
12)
CCVCCC – Dnestr, spektr…; 
13)
CCCCCCVC – Mkrtchyan,…; 
So‘zlarni bo‘g‘inlarga to‘g‘ri ajrata bilish muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. 
Chunonchi:
1) yozuvda so‘zning bir qatorga sig‘may qolgan qismi ikkinchi qatorga bo‘g‘in asosida 
ko‘chiriladi; 
2) birinchi sinf o‘quvchilarini savodga o‘rgatish davrida asosiy diqqat so‘zlarni 
bo‘g‘inlab o‘qish va yozishga qaratiladi. 
3) barmoq vaznida yoziladigan she’r misralari bo‘g‘in sonining teng bo‘lishiga 
asoslanadi. 
5. Tovush
bo‘g‘in (yoki so‘z) tarkibidagi eng kichik, fonetik jihatdan bo‘linmaydigan 
fonetik birlikdir. 

1
Англо-русский словарь. Составитель В.К.Мюллер. Москва, 1971, стр.765. 

---