Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Сейсмология институти
ташкил қилинди.
Институтнинг асосий илмий йўналишларидан бири зилзилаларнинг 
табиатини, у содир бўладиган муҳит хусусиятларини, зилзилаларнинг 
даракчиларини ўрганиш ва уни башорат (прогноз) қилиш усулларининг 
назарий асосларини яратиш деб белгиланади. Зилзилани башорат қилиш 
борасида Ўзбекистонда муҳим натижаларга эришилди. Жумладан, кучли 
зилзилаларни башорат қилиш бўйича ишончли ва истиқболли янги усуллар 
яратилди, уларнинг назарий ва амалий асослари ишлаб чиқилди. Бу усуллар 
мажмуини қўллаш асосида Ўзбекистон ҳудуди ва ён атрофдаги ҳудудларда 
бўлиб ўтган бир неча кучли зилзилаларни олдиндан айтишга муваффақ 
бўлинди. Маcалан, 1976 йил 17 майдаги Газли, 1978 йил 1 ноябрдаги Олай, 
1984 йил 18 февралдаги Поп зилзилалари олдиндан айтилган. 
Ер юзида рўй берган кучли зилзилалар жумласига Лиссабон (1755), 
Калифорния (1906), Ашхобод (1948), Чили (1960), Токио (1923), Хитой (1976), 
Спитак (Арманистон, 1988), Зайсан (Қозоғистон, 1990), Суусамир 

---

79 
(Қирғизистон, 1922)лар ва Ўзбекистон қудудида эса -838-839 йилларда 
Фарғонада, 942 йилда Бухорода, 1208-1209 йилларда Урганчда, 1490 йилда 
Самарқандда, 1494 йилда Наманганда, 1620 йилда Ахсикентда, 1902 йилда 
Андижонда, 1921-1922 йилларда Бухоро ва Самарқанд яқинида, 1927 йилда 
Наманганда, 1868, 1924, 1938, 1966 йилларда Тошкентда, 1976, 1984 йилларда 
Газлида бўлган зилзилаларни киритиш мумкин. 
Ер силкинишини тавсифлайдиган белгилар қуйидагилардан иборат: 
1.
Ер остки сувларининг физик-кимиёвий таркибининг ўзгариши 
(лабораторияда аниқланади); 
2.
Қушлар ва уй ҳайвонларининг безовталаниши, газ ҳидининг келиши, 
ҳавода чақмоқ чақиши ва ёруғлик пайдо бўлиши; 
3.
Бир-бирига яқин, лекин тегмаётган электр симларидан учқун чиқиши, 
уйларнинг ички деворларида зангори шуълалар пайдо бўлиши ва люминицент 
лампаларининг ўз-ўзидан ёниши. 
Мана шу белгиларни билган ҳар бир фуқаро ёки зилзила хақида хабар 
эшитганда, 
саросимасиз 
ва 
ишончли ҳаракат қилиши керак. 
Зилзила ҳақида олдиндан хабар 
берилса, айни ташлаб чиқишдан 
аввал, газ ва бошқа иситгич 
асбобларини ўчириш, болалар ва 
қарияларга ёрдам бериш, зарур 
буюмларни, 
озиқ-овқат, 
дори-
дармонларни 
ва 
ҳужжатларни 
олиб, кўчага чиқишлари керак. 
Агар 
зилзила 
кутилмаганда 
бошланиб қолса, у ҳолда дераза ва 
эшик оралиқларига ёки кўтарувчи устунлар тагига туриб олиш зарур. 
Дастлабки силкиниш зарбаси тиниши билан зудлик билан ташқарига чиқиш 
керак. Шуни эсдан чиқармаслик керакки, кўп қаватли биноларнинг энг нозик, 
ишончсиз жойлари зинапоя ва лифт шахталаридир. Шунинг учун зилзила 
бошланган пайтда зинапоялардан югуриш тавсия этилмайди ва лифтлардан 
фойдаланиш тақиқланади.