M. Y. Ayupova

Nutq to iiq rivojlanmaganligining differensial tashxisi.
Kichik maktabgacha yoshda nutqning to iiq rivojlanmaganligi va nutqiy
rivojlanish tempining sekinlashuvi (nutqiy rivojlanishning orqada qolishi)
N u tq t o i i q riv o jlan m ag an lig in i, o d a td a , n u tq iy rivojlanishning 
sekinlashuvi sifatida talqin qilinuvchi vaqtinchalik e ’tiborni holatlardan 
chegaralash masalasi turli tadqiqo tchilar tom o n id an tu rlich a hal etilgan. 
Bir qanch a olim lar n utq to i iq rivojlanm aganligida barch a til sistem alari 
tuzilishidagi kam chiliklari b o iish in i tushungan holda, bu tushunchaga 
yanada e ’tiborga loyiq b o ig a n holatlarni kiritadilar. Biroq, bolalardagi 
nutqiy buzilishlar m uam m osiga dialektik jihatd an yondashuv, eng avvalo 
nutq buzilishlarining nam oyon b o iis h dinam ikasi va b a rta ra f etishishiga 
b o g iiq ravishda, nutqiy rivojlanishdagi turli xil buzilishlarni chegaralash 
m uhimligini ko'rsatadi.
K uzatishlarning ko'rsatishiga m uayyan yosh bosqichida nutq barcha 
tom onlarining shakllanm aganligiga ega bolalarning bir qismi sistemali 
olib borilgan logopedik m ashg'ulotlardan so'ng o 'z n u tq kam chiliklarini 
to i iq b artaraf eta oladilar va keyinchalik esa om m aviy m aktablarda 
muvafjfaqiyatli o 'q ish im koniyatiga ega b o ia d ila r. M aktabgacha yoshda 
o'xshash nutq kam chiliklariga ega yana bir qism bolalarda esa sistemali 
logopedik m ash g 'u lo tlar o'tkazilgandan so'ng ham b ir q ato r hollarda, 
ular o 'z nutqiy kam chiliklarini t o i iq bartaraf eta olm aydilar, keyinchalik 
esa n u tq k am ch ilig ig a ega b o la la r u c h u n tashk il q ilin g a n m axsus 
m aktablarda ta iim -ta rb iy a ola turib ham uzoq yillar m obaynida yaqqol
485

---

ifodalangan nutq kamchiliklariga ega bo‘lib qolaveradilar. Ehtim ol, kichik 
m aktabgacha yoshda tashqi ko'rinishidan o'xshash n u tq nuqsonlariga 
ega bolalarda nutq kam chiligining paydo bo‘lish m exanizm lari va tuzilishi 
bir xilda em asdir, lekin nutq tuzilishining dinam ikasi turlicha b o ia d i. 
B u n d a n shuni xulosa qilish m um k in k i, h am am aliy, h am nazariy
m unosabatdan olib qaralganda nutq buzilishlari holatlariga k o'ra alohida 
guruhlarga ajratiladi.