O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi buхоrо muhаndislik-tехnоlоgiya instituti

Pаmidоr urugini tаsifi. 
Mоy mikdоri
17,0-33,5 % 
Nаmligi
7,0- 8,0 % 
Оksil
25-30 % 
Klеtchаtkа
16-25 % 
Minеrаl mоddаlаr
2,5-5,5 % 
1000 dоnаsini оgirligi
1,0-3,5 g 
Ulchаmlаri, mm 
Uzunligi
3,0 
Kеngligi
2,0 
Kаlinligi
1,5 

---

46 
 
2.2. Tadqiqotlarni amalga oshirish usullari 
2.2.1.Urug’lar tarkibidagi yog’ miqdorini Sokslet usulida ajratish. 
 
Urug’lar tarkibidagi yog’ miqdori shu urug’ning sifat ko’rsatgichini 
belgilab uni qanday texnologik jarayon bilan ajratib olish va qayta ishlashni 
ko’rsatadi. 
Uryglar tarkibidagi yog’ing miqdorini aniqlash yog’larning organik 
erituvchilarga erish xususiyatiga asoslangan. 
Ekstrakstiyalash natijasida ajratib olingan urug’lar tarkibidagi yog’ 
miqdorini urug’ning 
umumiy miqdoriga nisbatini foizlarda ifodalash shu urug’larning moyliligi 
deyiladi. 
Ishning maqsadi : yogli uruglar tarkibidagi yog miqdorini aniqlash va 
usullarini organish. 
Ishni bajarish uchun kerakli asbob-uskunalar va kimyoviy reaktivl r
:
o’lchov tarozisi, quritish shkafi , eksikator, suv hammomi, urug’ maydalagich, 
sokslet apparati, filtr qog’oz, sopol kosacha, sovutgich asbob,isitgich plitkasi, 
benzin va urug’. 
Ishni bajarish tartibi: 
oldindan ajratib olingan o’rtacha namunadagi ur 
g’dan 50 gramm miqdorda olib,u aralashmalardan tozalanadi va quritish shkafida 
bir soat mobaynida 100-105 C da quritiladi. 
Urug’ quritilgandah so’ng namligi 3-5.5 % bo’lishi kerak. Quritilgan urug’ 
namligini aniqlab so’ng uni spool havonchaga maydalab, shu maydalangan 
namunadan 8-10 gramm tarozida olinadi va filtr qogozdan yasalgan patron 
xaltachaga solinadi. Patron sokslet apparatining eksikatoriga quyiladi. 
Ekstrarstiyalashda erituvchi sifatida benzin ishlatiladi. Sokslet apparatining 
eksikatoriga quyiladi. Ekstrakstiyalashda erituvchi sifatida benzin ishlatiladi. 

---

47 
Sokslet apparatining kolbasining sof og’irligi taroziga o’lchanib ish daftariga 
yoziladi va idish hajmining 1/3 qismigacha benzin solinadi. 
Shundan so’ng kolba eksikatorga tutashtirilib elektr isitgich ustiga 
qo’yiladi.Eksikatorga maydalangan urug’ solingan patron botguncha benzin 
qo’yamiz va uni sovutgichga tutashtirilib, sovutgichni vodoprovod jo’mragiga 
ulaymiz. 
Qurilmaning hamma qismlarini mustahkam tutashtirganimizdan so’ng 
isitgichni tok manbaiga ulaymiz. Isitish jarayonida kolbadagi benzin kolbaning 
butun hajmi bo’yicha bir xilda qaynashi kerak. 
Benzin qaynab, uning bug’lari eksikatorning bug’ o’tadigan trubkasidan 
yuqoriga ko’tarilib, sovutgichga boradi va u erda suv ta’sirida suyuqlikka aylanib 
tomchi holda patron ustiga tushadi. Tushayotgan benzin urug’ tarkibidagi yog’ni 
eritib eritmaga o’tkazadi. Eksikatordagi benzin sathi eksikatorning sifon ilmoqli 
trubkasi sathidan ko’tarilsa shunda benzin eksikatordan kolbaga quyiladi. So’ng
jarayon davom ettirilib benzin ikkinchi marotaba kolbaga quyilsa, shu vaqtdan 
boshlab ekstrakstiyalash vaqti hisoblanadi. Ekstrakstiyalash jarayoni 4-6 soat 
davom etadi. 
Ekstrakstiyalash jarayonini tugaganligini bilish uchun, fil’tr qog’oziga 
ekstraktordan kolbaga tushayotgan eritmadan bir tomchi tomizamiz va erituvchi 
bug’languncha kutib turamiz. Erituvchi bug’langanidan so’ng fil’tr qog’ozga 
yog’ning sariq dog’I qolmasa, bu ekstrakstiya jarayonini tugaganligini ko’rsatadi.
Ekstrakstiyalash jarayonini tugaganidan so’ng, elektr isitgichni tok 
manbaidan uzib, 20 minutdan so’ng esa sovitgich moslamasini ta’minlovchi suvni 
bekitamiz. 
Ekstrakstiyalash jarayonini tugaganidan so’ng, kolbani moslamadan ajratib 
olib, moslamani yig’amiz va unga eritmali kolbani o’rnatib, bug’latish yo’li bilan 
erituvchini ajratamib olamiz. 
Bug’latish jarayonini kolbadagi erituvchi tugagunigacha davom etiramiz. 
Shundan so’ng kolbani moslamadan ajratib olib sovitamiz va soviganidan so’ng 
uni yog’I bilan birga taroziga o’lchaymiz, o’lchash natijasini ish daftariga yozib, 
urug’ tarkibidagi yog’ miqdorini quyidagi ifodadan hisoblaymiz:

---

48 


100



p
b
a
X
Bu erda, a - kolbaning moy bilan birgalikdagi og’irligi, gramm; 
b – bo’sh kolbaning og’irligi, gramm; 
p- ekstrakstiyalash uchun olingan urug’ namunasining og’irligi, gramm.