Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

ИНФРАҚИЗИЛ НУРЛАНИШНИНГ ҚУРИТИШ СОҲАСИДАГИ 
ЯНГИ ЮТУҒИ 
К.Онарқулов
1
, Ғ.Раҳматов
2
 
ФарДУ, 
1
 кафедра мудири, 
2
катта илмий-ходим изланувчи, 
 
Давлатимиз олдида турган асосий масалалардан бири аҳолини озиқ-
овқат маҳсулотлари билан узлуксиз таъминлашдир. Қишлоқ ҳўжалик 
маҳсулотлари инсоннинг мукаммал озиқланиши учун ҳаѐтий зарур бўлган 
хилма-хил витаминлар, минерал тузлар, муаттар таъмли органик кислоталар 
ҳамда физиологик фаол моддаларнинг асосий манбаидир. Техника ва 
технологиялар соҳасида эришилган муваффақиятлар халқ хўжалигининг 
техник тараққиѐти, мустақил мамлакатимизнинг иқтисодиѐти ва 
маданиятини ривожлантириш, шунингдек, аҳолининг турмуш фаровонлиги 
учун биринчи даражали аҳамиятга эга бўлган саноатни яратишга асос 
бўлади.
Шу қатори, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлашда 
маҳсулот таркибидаги органик ва фойдали минерал моддалар миқдорини 
сақлаб қолиш муҳим ўрин тутади. Қишлоқ ҳўжалик маҳсулотларини 
сақлашнинг кенг тарқалган усулларидан бири уларни қуритишдир. Асосан 
қуруқ маҳсулотлар тез бузилмайдиган маҳсулотлар ҳисобланиб, уларни 
қуруқ жойда, шиша, чинни идишларда, ѐпиладиган қоғоз қутиларида 
сақланган. Қуритиш йўналишлари турлича бўлиб, уларнинг бир қатор 
камчиликлари мавжуд. Юқоридагиларни бартараф қилиш мақсадида 
иқтисодий самарадорлиги юқори, экологик хавфсиз қуритиш усули, бу-
инфрақизил нурларга асосланган.
Атроф-муҳит ва инсон саломатлиги учун хавфсиздир. Инфрақизил 
нурланишда махсулот нур таьсирида молекула ва атомларнинг иссиқлик 
натижасида тез ҳаракатланиши яъни ички энергиянинг ортиши кузатилади. 
Озиқ – овқат маҳсулотларида инфрақизил нурларини таьсир эттириш 
қалинлиги 6 – 12 мм ташкил этади. Қуйида янги технология асосида 
ишлаѐтган доривор ўсимлик ва меваларни қуритиш қурилмаси бўйича 
маълумотлар келтирилган. Табиий ҳаво оқимининг ҳаракати, қуритиш 
агенти-сиз ҳамда ҳавони қиздирмасдан маҳсулотларни қуритиш 
технологияси. бу ерда функционал керамика қопланган нурлатгичлар 
ѐрдамида маҳсулот қуритилади. Бир вақтнинг ўзида маҳсулот ҳар-хил 
микроблардан тозаланади. Маҳсулотнинг товар кўринишини ўзгармаслиги 
ҳамда маҳсулот таркибидаги витамин ва фойдали микроэлементларнинг 85-
90 % сақланиши кузатилган. Бундан ташқари функционал керамика 
ѐрдамида қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қуритишнинг пахта хом-
ашѐсига қўллаб намликни ~ 1-1,5 %/мин. камайтиришга эришилган [1]. Биз 
таклиф этаѐтган қурилманинг қуритиш жараѐнида энг яхши натижа, яъни 
нурланиш асосан сувда ютилиб, асосий моддада минимал ютилиш содир 
бўлганда олинади. ИҚ - нурланишлар диапозони сувнинг ютилиш 
спектрига мос келади.
Таклиф қилинаѐтган функционал керамика асосидаги импульсли 
инфрақизил нурланиш таъсири остида топинамбур маҳсулоти қуритилиб, 
синовдан ўтказилди.

---

274 
Қуритиш жараѐнидаги дастлабки ҳарорат 16 
0
С. Топинамбурнинг 
қуритиш жараѐнини технологик ҳисоби, яъни 1 кг топинамбур таркибидаги 
намлик миқдори қуйидагича: 
W=1000
гр
-180
гр
=820
гр
. 
бу ерда, 180 гр, яъни 18 % стандарт талабларига мос равишда қуритилган 
топинамбурнинг намлигининг процентлардаги миқдори. Қуритиш вақтида 
маҳсулотнинг ҳарорати 50-60 
0
С дан ошмайди. Қуритиш давомида 
буғлатилган намлик миқдори: 
1
2
1
100
W
W
W
G
W




Бу ерда 
1
W
-бошланғич намлик ( %), 
2
W
-охирги намлик ( %), 
G
-қуритгич 
унумдорлиги, ѐки маҳсулотнинг массавий сарфи (кг/соат) [2]. Қурилмага 
бир вақтда солинадиган хом-ашѐ 48 килограммни ташкил этган ҳолда, 
қуритилган маҳсулот 22

25 %ни ташкил этса,
соат
кг
W
/
2
,
37
80
100
18
80
12





Функционал керамика асосидаги импульсли инфрақизил нур билан 
қуритиш қурилмасининг техник характеристикаси. 
Нам топинамбур бўйича иш унуми, кг/соат...............................48

50
Нам олиш бўйича иш унуми, кг/соат..........................................12
Қуритиш агентининг ҳарорати, 
0
С...... 
киришда.........................................................16 
чиқишда.........................................................60 
Қурилманинг узунлиги, мм..........................................................1100 
Истеъмол қуввати, кВт/соат..........................................................8