N a b ijo n qo dirov

TOMDA O T G A N TUNLARIM
Yana yoqim siz o ‘y-xayollar yopirilib kela boshladi. ; 
Said akaning gaplarini eslab, dadillandim. Uyga kechroq 
kirib borishni m aqsad qilib, shoshm asdan yayov keta- 
verdim. Vaqt allam ahal b o ‘lganda Tegirmonboshi qish- : 
log ‘iga kirib bordim. O dam lar xonadonlariga kirib 
ketgan, k o ‘chalar kim sasiz edi. Uyga to ‘g ‘ri borishga 
yuragim betlamay, daraxtlar panasiga o4ib o ‘ylay 
boshladim. Yaxshisi, tom ga chiqib hovlini kuzatishga 
qaror qildim.
Daraxtga tirm ashib, osongina tom ga chiqib oldim. 
Ehtiyotlik bilan em aklab borib, hovli tom onga nazar ; 
soldim. A llaqachon ham m a uyquga ketib b o ‘lgan, faqat 
o ‘gay otam ning y o lg ‘iz o ‘zi chiroq yo ru g ‘ida nim adir : 
qilyapti. K uzata boshladim . U xuddi o ‘g ‘rilarday tez-1 
tez atrofga alanglar, gazetaga term ilib, tilla zayomlarini 
tekshirm oqda edi. Darrov O tashning gaplarini esladim. 
Demak, u hazillashm agan, otasining zayom lari chindan 
ham anchagina ekan.
Tomning bir chetiga bosilgan sholi poxoliga suyanib 
o ‘yga toldim. Pastga tushib o ‘gay otam ga boMganj 
voqealarning ham m asini aytib bersam m ikan?
Haqligimni qanday isbot qilishim mum kin. X o‘p, j 
isbot ham qildim deylik, undan keyin onam ikkimiz- • 
ning hayotim iz qanday kechadi? To‘g ‘ri, beparvoliginaj 
tufayli govm ishning b o ‘kib oTishiga sababchi b o ‘lgan-
134

---

dirman. Buning uchun beriladigan jazogayam chiday- 
man. Lekin qator o ‘g ‘irliklarda gumon qilinib tuhm at- 
larga qolish, o ‘g ‘ri degan jirkanch tam g ‘ani k o ‘tarib 
yurish judayam o g ‘ir-ku. Qolaversa, hozir pastga 
tushsam, q o ‘rquvdan o ‘gay otam ning yuragi yorilib 
o‘lishi ham hech gap emas. U ch-to‘rt kun yolchitib 
uxlolmaganim uchunm i, k o ‘zim ilinibdi. Erta tongda 
junjikib uyg‘ondim.
Yana Said akaning so ‘zlarini eslab, k o ‘nglim yo- 
rishganday b o ‘ldi. M ayli, ham m asiga chidayman. 
Otam bilan k o ‘rishish qochm as, oldin onam bilan 
bir m aslahatlashay-chi. Ana undan keyin gap arzon 
b o iad i. 0 ‘gay otam ning ishga, O tashni maktabga 
ketishini poylab jim yotaverdim. Men kutgan fursat 
keldi. O najonim so ‘rida paypoq to ‘qib o ‘tirardi. Uni 
cho‘chitib yuborm aslik uchun yengil y o ‘taldim. U 
atrofga alanglab, meni qidira boshladi.
P - Bu yerdam an, - dedim unga jilm ayib qarab.
- Davronjonmisan! Voy X udoyim dan aylanay.
Onajonim meni k o ‘rdi-yu o ‘m idan turib narvonni
tomga q o ‘ydi va k o ‘cha eshikni tam balash uchun cho- 
pib ketdi. Pastga tushdim . U k o ‘zlarida yosh bilan meni 
quchoqlab b ag ‘riga bosdi. Tugunni yechib, undagi 
mayda-chuydalami dasturxonga q o ‘ydim. Osh solingan 
sopol laganni k o ‘targandim, uning tagidan ellik so‘m 
pul ham chiqdi. Bu m ening ishlab topgan halol pulim 
edi. Uni onajonim ning q o ‘liga tutqazm oqchi b o ‘ldim.
- M enga pul kerak emas, qom im to ‘ysa b o ‘ldi, 
o‘g‘lim. 0 ‘zingga bir qavat usti-bosh qilib ol, - dedi 
xomush tortib. - Puldan ham k o ‘nglim qoldi. O damzod 
shu bir parcha q o g ‘ozni deb nim alar qilmaydi. Uyi- 
mizdagi ham m a kelishm ovchiliklar shuning orqasidan 
bo‘lyapti. Pul odam lar aqlini o ‘g ‘irlab, ulam ing o ‘r- 
tasiga nifoq soladi. U b o ‘lgan jo yda insonning kimligi, 
asl basharasi yaqqolroq nam oyon b o ‘ladi. K am bag‘al
135

---

b o ‘lsayam, otang rahmatlini him mati baland, naqadar 
nazari to ‘q odam ekanligini chuqurroq anglayapman.. 
M ing shukur, umring o ‘xsham asin-u, sen otangga tort- 
ding. Hech qachon pulga mehr q o ‘yma, bolam. K o‘zi 
och, xasis odam ning d o ‘sti ham b o ‘lmaydi. Anavi, uyda 
yo'qolgan pulning gapi k o ‘chagayam chiqdi.
Birov ishondi, birov ishonmadi. Seni nom ing qora 
b o ‘lgach, Berdivoy bilan Qurbon aka ham k o ‘pchilik 
ichida dadangni m ulzam qilganmish. Senga ishonaman, 
o ‘g ‘lim. Vaqt-soati kelib o 'g 'riy a m topilib qolar. Balo- 
dan hazar... K o‘nglimki, yana to ‘rt-besh kun k o ‘zdan 
panaroq b o ‘lib tursang, yaxshi b o ‘larmidi. Shu kunlarda 
otang o ‘g ‘li Otash bilan ham chiqisholm ay yuribdi. 
Bu qaysar bola xuddi asov otga o ‘xshaydi, borgan sari 
jilovlash qiyinlashib boryapti. N a otasiga quloq soladi, 
na boshqaga. M eni-ku, sariq chaqagayam olmaydi. 
O tang shu kunlarda ju d a tutab yuribdi, Alini o ‘chini 
Validan olm asin deym an-da, bolam.
- Siz nim a desangiz shu, - dedim onam ni yupatib.
- Bilasan, kutilm aganda kelib qoladigan odati bor. 
Men gunohkor onangdan xafa b o ‘lma, bolam. Bir kun 
yuzing y orug1 b o ‘lishiga ishonaman. To‘g ‘ri to g ‘ang- 
nikiga borgin.
K o‘chaga chiqib qadam im ni tezlatdim. Tog‘amnikiga 
borm aym an. Darrov yana Said akaning oldiga borishga 
uyaldim. Tuman m arkazida aylanib, o ‘zim ga mos ish 
qidira boshladim.
H arakatlarim zoye ketdi. O dam lar hatto meni ting- 
lashniyam istamadi. Yarim tungacha tentirab, qayerga 
borishim ni bilmay, Tegirmonboshi qishlog‘iga, uyim iz­
ga qarab yuraverdim . Bundan boshqa choram qol- 
madi. A trofni ko ‘zdan kechirib, yana daraxt orqa- 
li tom ga chiqib oldim. Tomning o ‘rtarog‘ida do ‘m- 
payib k o ‘zim ga bir narsa k o ‘rindi. Q o ‘rqib ketdim. ; 
Q im irlam ayapti, nim a b o ‘lishi m um kin? Asta yaqinlash-
136

---

dim, xayriyat k o ‘rpacha bilan bolish ekan. Bu m ehribon 
onajonim ning ishi edi! Yostiqni olib, ko‘rpachaga 
yonboshladim . Bulutlar orasidan m o ‘ralayotgan oy 
atrofni yoritib yubordi. Hovlini kuzata boshladim . 
A tro f suv sepganday jim . Tomga tutash ishkom ustuni 
ayrisidagi kosaga k o ‘zim tushdi. Sekin borib ichiga 
qaradim. Ovqat. Sovib qolgan b o ‘lsa-da, ishtaha bilan 
mantini yeb, kosani yana joy iga q o ‘ydim va asta 
o ‘m im ga c h o ‘zildim. Tong qorong‘isida uyg‘onib, 
ko ‘chaga qaradim. Hech kim y o ‘q. Hushyorlik bilan 
tomdan tushib, tum an m arkaziga qarab y o ‘l oldim.
Kunlar shu y o ‘sin o ‘taverdi. Biror ish topolm agach, 
bozom i aylanib kunni kech qilaverdim . El uyquga 
ketganda pusib kelib, tom ga chiqib yotaman. Yaxshi 
uxlolm ay qiynalam an. B o‘shagan kosani k o ‘rgan onam ­
ning m endan k o ‘ngli to ‘q. Tong otm asdan o ‘m im dan 
turib, yana j o ‘nayman.
Tuxum bozoriga bir-ikki m arta borib, qiziqib qol­
dim. O dam lar xaridorgir b o ‘lishi uchunm i, pishgan 
xonaki tuxum lam i qizil, k o ‘k, har xil ranglarga b o ‘yab 
sotadilar. Q iziqligi shuki, ikki kishi sotuvchining yoniga 
o ‘tirvolib, tuxum dan o ‘n donadan oldilariga qator qilib 
teradilar va raqib b o ‘ldi deguncha urishtiraveradilar. 
Har o ‘ntadan kim k o ‘p yutsa, yigirm ata tuxum ga, 
m ag‘lub pul to ‘laydi.
G ‘olib esa urishtirilgan tuxum lam i bem alol sotave- 
radi. Bu o ‘yin ham qim om ing bir turi b o ‘lib, ishlam ay 
pul topadigan «kunda-shunda»lar-u, tom oshaga talablar- 
gorlar ham talaygina.
Kutilm aganda o ‘gay otam ning o ‘ynayotganini k o ‘rib 
qoldim. Endi qochishni m o ‘ljallab turgandim, uning 
olazarak k o ‘zlari m enga tushdi.
- Iye, o ‘g ‘lim siz bu yerda nim a qilib yuribsiz? -
dedi kutilm agan shirinsuxanlik bilan, tirjayib sizlarkan.
- Tomosha, - dedim q o ‘rqqanim dan yerga qarab.
137

---

- Ha, tom osha deng... D aydim asdan bugun uyga 
boring, o ‘g ‘lim. Sizga yangi kastim -shim olib q o ‘y- 
ganman. Bir kiyib k o ‘ring, loyiq kelsa kiyarsiz, loyiq 
kelmasa, alm ashtirgizib beram an. Tushundingizm i?
-T u sh u n d im .
- Yashang, o ‘g ‘lim!
Bu y o g ‘i necha pulga tushdi, Davronboy, deydigan 
odam ning o ‘zi y o ‘q. D avradan silliqqina orqam ga tisa- 
rilib chiqib ketdim. Endi to ‘g ‘ri uyga boraman.
O tang senga kostum -shim olib q o ‘ygan b o ‘lsa-yu, 
sen ovsam ing yurishingni qara-ya, deym an o ‘zimga- 
o ‘zim. Yo‘q, deym an yana o ‘z xayollarim ga qarshi 
borib. S im yog‘o ch g ab arg chiqibdi, desa, ishonsa b o ‘lar, 
lekin otam ning bunday qilishi aqlga sig‘maydigan ish, 
ch o ‘pchakdan boshqa narsa emas. To‘g ‘ri, yosh bola- 
man, am mo nahotki meni shunchalik dumbul deb 
o ‘ylasa. T uzog‘ingizdan o ‘rgilay, otajon, m ana men 
uyingizga ketyapman.
0 ‘zim da anglab b o ‘lmas bir kuchni, shijoatni his 
qildim. N egadir m enda q o ‘rquvdan asar ham qolma- 
gandi.