Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

4.3. Kriptovalyutalar – yangi raqamli iqtisodiyot aktivi sifatida 
Yangi raqamli iqtisodiyotda bir qancha aktivlar bo’lib, ular jumlasiga 
kriptovalyutalar ham kiradi. Hozirgi paytda turli xil kompaniyalar tomonidan 
ishlab chiqilgan mingdan ortiq kriptovalyutalar mavjud va ularning har bir 
kriptoiqtisodiyot sohasida bir qancha muhim funktsiyalarni bajaradilar. Hsulardan 
biri – ICO (Initial coin offering) bo’lib, uning yordamida biror bir loyiha uchun 
jamoaviy mablag’ yig’ish jarayonini uyushturish mumkin. Bu borada jamoaviy 
mablag’ to’plash mexanizmi kraudfunding vositasida innovatsion mablag’lar 
topishdir. Bunday usul yordamida mablag’ to’plash uchun original usul taklif 
etiladi: kriptovalyutada kafolat shartnomalari, ya’ni, blokcheynga asoslangan 
ommaviy kraudfanding modeli versiyasi tashkil qilinadi – unda tashkilotchilar 
qatnashchilarning pul o’tkazmalari kattaligi belgilangan kattalikda bo’lishi 
aniqlangach, ular investitsion hamyonga oldindan kelishib olingan miqdordagi pul 
o’tkazmalari qilishadi. Pul mablag’lari o’tkazuvchilarni «ovlash» va to‘plangan 

---

172 
mablarni himoya qilish uchun shartli depozit schetlar yaratish o‘rniga blokcheyn 
va u bilan bog‘liq dasturiy ta’minot bu ishni avtomatik ravishda barchaga ko’rinib 
turgan tarzda bajaradi. Maxsus ajratilgan va buzib kirishdan himoya qilingan, faqat 
dasturiy nazorat ostida bo‘ladigan elektron hamyonda zarur miqdordagi mablag‘lar 
to‘plangach, u tashkilotchning zaxira qilingan mablag‘lari saqlanadigan boshqa 
hamyon bilan birlashtiradi. Agar maqsadli investitsion summani to‘plashning 
uddasidan chiqilmasa, pul mablag’lari avtomatik ravishda ortga, pul hadya 
qilganlarning elektron hamyonlariga qaytarib yuboriladi. Shunday qilib, mablag‘lar 
to‘plash, uni himoyalash, saqlash va qaytarish muammosi hal qilinadi.
Endi raqamli texnologiyalar yordamida mulk masalalarini boshqarish 
tizimini yaratish muammosiga to’xtalamiz.Intellektual shartnomalarfaqat moliya 
sohasidaginaishlash bilan chegaralanmaydi. Agar ularni intellektual mulk bilan 
birlashtiradigan bo‘lsak – bunda mulk huquqi hujjatlariva egalik qilishni 
tasdiqlaydigan boshqahujjatlar kompyuter dasturlari foydalanishi uchun raqamli 
shaklga o‘tkaziladi – bu moddiy (masalan, uy yoki avtomobil) yoki nomoddiy 
(masalan, patentlar) aktivlarga mulkchilik huquqini avtomatik ravishda o‘tkazishni 
ta’minlaydi. Xuddi shu tarzda kompyuter dasturimos keluvchi shartnoma 
shartlariga rioya qilinishi tasdiqlagan hollardagina aktivlar almashinishga ruxsat 
berishi mumkin. Hozir kompaniyalar deyarli har bir elektron qurilma yoki tovar 
birligiga shtrixkodlar, QR-kodlar, mikrochiplar, bluetooth-uzatgichlarni faollik 
bilan joriy qilmoqdalar, buning natijasidaistalgan moddiy boyliklarga mulchilik 
huquqini aynan shu tarzda berish mumkin bo‘lgan «buyumlar interneti» 
yaratiladi.Blockchain 2.0 asosidagi yechimlarning keng tarqalishi texnik, huquqiy, 
moliyaviy va madaniy xarakterdagi katta to‘siqlarga duch kelmoqda. Hozirgi 
paytda yuzlab bunday yechimlar mavjud, lekin ularning ko‘pchiligi oxirigacha 
ishlab chiqilmagan va qachonlardir amalga oshirilish imkoniyatiga ega bo‘lishi 
ehtimoli ancha past hisoblanadi. Biroqularga katta energiya va innovatsion 
intellektual salohiyat sarflangan bo‘lib, bu bir qator jiddiy loyihalar va startaplar 
yaratishda namoyon bo‘ldi.Bunday loyihalarning birinchisi 2012 yilning ikkinchi 
yarmida ishga tushirilgan