S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

Ot va uning ichki kategoriyalari. 
Ma’lumki, ot predmet va predmetlik tushunchasini ifodalaydigan so’z 
turkumi bo’lib, u grammatik son, kelishik va egalik kategoriyalariga ega bo’ladi.
Grammatik son kategoriyasi
. Eski o’zbek tilida ham hozirgi o’zbek 
tilidagidek, birlik son so’z negiziga muvofiq keladi. Ko’plik esa maxsus 
grammatik ko’rsatkichlar bilan ifodalanadi. Eski o’zbek tilida ko’plik ma’nosini 
quyidagi qo’shimchalar ifodalagan: 
-lar\\-lәr. Bu qo’shimchaning qo’llanishi hozirgi o’zbek tilidagidek, keng 
bo’lgan: Ul kennddagi 
kishilәr 
kelib turur (QR). 
Tashlarnы
 
tamam bu tag’dыn 
eltәr
lәr 
(BN). 

---

15 
Bu qo’shimcha eski o’zbek tilida ham ayrim holat va mavhum tushunchani 
bildiruvchi otlarga qo’shilganda ko’plikni emas, balki kuchaytirish, ta’kidlash kabi 
ma’nolarni ifodalaydi: Anың dushmanlarы kөp
 
qayg’ular
taptы (O’N).Ahmad 
YUsuf beg
 
ыztыrablar
 
qыlыb aytadur kim... (BN). 
SHu bilan birga, bu qo’shimcha hurmat ma’nosida ham qo’llangan: 
Atalarы
ezgү kishi erdi (Taf.). 
Qabrlarы
Balxdadur (MN). 
-
at\\-әt.
Ma’lumki, qadimgi turkiy tilda bu qo’shimcha 
-t
variantida (qыyыn 
(azob)- qыyыt (azoblar)) qo’llanib, ko’plik va jamlik ma’nolarini ifodalagan. Eski 
o’zbek tili yodnomalarida, xususan, «Bobirnoma»da bu qo’shimcha –at\\-әt tarzida 
qo’llanib, xuddi shu ma’nolarni ifodalagan: 
Mahallat, begәt, tumanat
, 
bөlүkәt, 
bag’at
. 
SHuni aytish kerakki, qadimgi turkiy tilda
og’lan, erәn
 
so’zlarida
uchraydigan ko’plik ma’nosi eski o’zbek tilida ko’plik ma’nosida emas, balki 
birlik ma’nosida qo’llangan: 
Yыg’g’g’g’ыңыz