3 -AMALIY MASHG`ULOT: So‘zlarning bo‘g‘inlarga bo‘linishi. Bo‘g‘inlarning cho‘ziqlik va qisqalik qoidalari. Urg‘u
8-§. So‘zlarning bo‘g‘inlarga bo‘linishi
Lotin tilida o‘zbek tilidagidek so‘zlar bo‘g‘inlarga bo‘linadi. So‘zda qancha unli harf bo‘lsa, shuncha bo‘g‘in bo‘ladi.
Masalan: Сu-cur-bi-ta; Cha-mo-mil-la.
Tovushlar cho‘ziq va qisqa talaffuz qilinadi. Tovushning cho‘ziqligi harf
ustiga to‘g‘ri chiziqcha, qisqaligi esa yarim oy shaklidagi belgi qo‘yib belgi-
lanadi: ā ă, ō ŏ ē ĕ.
Tovush va bo‘g‘inlarni uzun yoki qisqaligini to‘g‘ri aniqlay bilish urg‘uni
( ' ) qo‘yish uchun kerak.
Cho‘ziq unli tovushli bo‘g‘in - cho‘ziq bo‘g‘in, qisqa unli tovushli bo‘-
g‘in - qisqa bo‘g‘in hisoblanadi.
9-§. Bo‘g‘inlarning cho‘ziqlik va qisqalik qoidalari; Cho‘ziqlik qoidasi
1. Agar bo‘g‘inda diftong bo‘lsa, o‘sha bo‘g‘in doimo cho‘ziq bo‘ladi:
Cratāēgus
2. Agar unli harf ikki yoki undan ortiq undosh harflar oldida kelsa, shu bo‘-
g‘in cho‘ziq o‘qiladi:
tabulētta
3. x yoki z undosh harflari oldida kelgan unli tovush cho‘ziq o‘qiladi:
Glycyrrhīza
4. in, ur, at, ar, ut, os, al qo‘shimchali bo‘g‘inlar cho‘ziq o‘qiladi:
vitamīnum, tinctūra, nitrātis, gelatinōsis.
Qisqalik qoidasi
1. Unli harf oldidan unli harf kelsa, bu bo‘g‘in qisqa o‘qiladi:
injectĭo
2. Digraflar oldida kelgan unli harf qisqa o‘qiladi:
Arăchis
3. ol, ul, ib, id, il harf birikmalari bo‘lgan bo‘g‘in qisqa o‘qiladi:
fluĭdus, pilŭla, solubĭlis
4. b, p, d, t, harflari r yoki l harflari bilan birikib kelganda bu harf birik-
malaridan oldin turgan unli harf qisqa o‘qiladi:
Ephĕdra, vertĕbra
5. h harfi oldida kelgan unli qisqa talaffuz qilinadi:
extrăho.
10-§. Urg‘u
Lotin tilida urg‘u so‘zning oxiridan ikkinchi bo‘g‘ini cho‘ziq bo‘lsa, o‘sha bo‘g‘inning unli tovushiga tushadi. Agar so‘zning ikkinchi bo‘g‘ini qisqa bo‘lsa, urg‘u so‘zning oxiridan uchinchi bo‘g‘indagi unli tovushga tushadi.
ex – trác-tum
ver - těb - ra
co - la - tú - ra
pí - lŭ – la.
Ikki bo‘g‘inli so‘zlarda urg‘u hamisha so‘zning ikkinchi bo‘g‘iniga tushadi.
cí-to.
Mashqlar
1. So`zlarni bo`g`inlarga bo`ling va urg`u qo`ying.
Emplastrum, cella, barium, mixtio, oleum, Tormentilla, folium, saccharum, Oxycoccus, ampulla, bacterium, intravenosus, solutio, scatula, Foeniculum, pharmacopoea,milligramma, tinctura, Potentilla, spiritus, Convallaria, extraho, gargarisma, linimentum, decoctum, acidum, medicina, bulbus.
2. Quyidagi so‘zlarni urg‘u qoidasiga rioya qilib o‘qing.
Suppositorium, magister, Ephedra, sirupus, butyrum, Eucommia, Betula, aqua, Frangula, globulus,Oryza, Althaea, injectio, Penicillinum, amylum, vitaminum, Belladonna, unguentum, tabuletta, aquosus, signatura.
3 .Urg`u qoidasiga binoan quyidagi jadvalni to`ldiring.
So`zning oxiridan uchinchi bo`g`inga qo`yiladi
Urg`u
So`zning oxiridan ikkinchi bo`g`inga qo`yiladi
Do'stlaringiz bilan baham: |