|
Tema: Òzbekistan florasi - quraminda alkoloid saqlawshibdarilik òsimlikler.
Reje;
1. Quraminda alkolid saqlawshi da’rilik o’simlikler.
2. Alkaloidlar dıńxromotografiyalıq analizi.
3. Alkoloid saqlawshi Belladonna japiraģi, jer ùsti bòlimi hàm tamiri Folia, herba et radices.
4. Òzbekistanda alkoloid saqlawshi òsimlik turleri. Japiraģinda alkoloid saqlawshi Mińdiwana - Folia Hyoseymi.
a) Japiraģinda alkoloid saqlawshi Mińdiwana - Folia Hyoseymi.
b) Bangiduwana japiraģi - Folia Stramonii
c) Ashshi boyan - òsimliģiniń jer ùstki bòlimi (Herba Sophorae pachycarpae).
d) Termopsistiń jer ùstki bòlimi hàm tuximi - Herba et semina Thermopsidis.
5. Ónimdegi tropan toparına kiretuǵın alkaloidlar muǵdarın anıqlaw (XI DF boyınsha.
1. Quraminda alkolid saqlawshi da’rilik o’simlikler.
Alkaloidlar farmakogoliya tarawinde tásir kúshi joqarı bolǵan tábiy elementlar qatarına kiredi. Olar oraylıq nerv sistemasın qozǵawtıw, tınıshlantiruvchi, qaqırıq kóshiriwshi, qan toqtatuvchi hám basqa ayrıqshalıqlarda isletiledi. Ósimlik toqımalarında tayın halda bolatuǵın, azot saqlawshı, tıyanaqlı (sıltılı ) qasiyetke hám kúshli fiziologikalıq tásirge iye bolǵan uwlı zatlı quramalı organikalıq birikpeler alkaloidlar dep ataladı. Alkaloid arabsha - alqali - sıltı hám grekshe yeydos penen- uqsas (simon) sózlerinen ibarat bolıp, sıltısimon mánisti ańlatadı. Bul alkaloidlarning tıyanaqlı ózgeshelikli ekenligin kórsetedi. Ósimlikler quramında júdá az muǵdardan tartıp, 10 - 15 geyde 25% ge shekem alkaloidlar bolıwı múmkin. Ósimliklerde bir- birine jaqın kóbinese alkaloidlar boladı. Alkaloidlar sanı geyde bir ósimlikte 50 den artadı. (vinca erecta, 60 tan artıq ). Kópshilik alkaloidlar reńsiz, optikalıq aktiv, hidsiz, ashshı mazalı, uchmaydigan, kristal yamasa amorf element. Usınıń menen birge reńli (berberin), suyıq, hidli hám uchuvchan (anabazin, nikotin) alkaloidlar da bar.
Alkaloidlar ósimlikler quramında 3 qıylı kóriniste boladı.
1. Sap - tiykar jaǵdayında.
2. Kislotalar menen birikkan - duzlar jaǵdayında.
3. Azot atomi boyınsha oksidlengen - N-oksid formasında.
Alkaloidlar ósimlik toqımasında kóbinese organikalıq, mineral kislotalar menen birikkan jaǵdayında, ayırım jaǵdaylarda ayriqsha kislotalar menen birikkan halda ushraydı. Sap alkaloidlar ádetde organikalıq erituvchilarda jaqsı eriydi, suwda erimeydi. Olardıń duzları bolsa organikalıq erituvchilarda erimeydi, suwda bolsa
jaqsı eriydi. Usınıń menen birge suwda hám organikalıq erituvchilarda birdey jaqsı
eriytuǵın sap alkaloidlar (tsitizin, metiltsitizin, kofein, kodein) hám de suwda jaman eriytuǵın alkaloid duzlar da (xinin sulfat) ushraydı. Alkaloidlarning dissotsiatsiya (bólekleniwi) konstantalari (1:10 den tap 1:10-12 ge shekem) kútá úlken shegarada bolǵanlıǵı ushın turaqlılıǵı túrli dárejede bolǵan duzlar payda boladı. Dissotsiatsiya konstantasi kishi bolǵan alkaloidlar kislotalar tásirinde turaqlı bolmaǵan duzlar beredi hám olar suwlı eritpelerde demde bóleklenip ketedi. Dárivor ósimliklerden ajıratıp alınǵan alkaloidlar uglerod - azot skeletining dúzilisine qaray tómendegi sinfglarga bólinedi: ashıq shınjırlı (atsiklik), pirolizidin, ónimleri, piridin ónimleri, xinolizidin ónimleri, tropan ónimleri, xinolin ónimleri, izoxinolin ónimleri, indol ónimleri, purin ónimleri, terpenlarning ónimleri, steroid ónimleri bolǵan alkaloidlar. Temanı ózlestiriwde bul qóllanba studentlerge áhmiyetli biofaol elementlar bolǵan alkaloidlar tuwrısında maǵlıwmat beredi, olardı sapası hám muǵdar jixatdan analiz ótkeriwge, dárivor ónimlerdi chinligi hám sapasın anıqlawda járdem beredi.
Alkaloidlarga sapa reakciyalar orınlaw ushın tekserilip atırǵan ónimnen sirke kislotasın suyultirilgan eritpesi járdeminde ajıratılǵan qarjı tayarlanadı (Yurashevkiy usılı boyınsha ). Onıń ushın iri maydanlanǵan ónimdi málim muǵdarın 150 ml kólemli kolbaǵa salıp, ústine 2% sirke kislotasınan solinadi hám qospa qaynaguncha qızdırıladı. Qospa sovitilib, filtrlenedi. Saat aynekshesı yamasa buyım aynekshesına 1-2 tamshı filtratdan tóbeizilib, keyininen onı janına bir tamshı alkaloidlarga tán reaktiv tóbeiziladi hám uyań - aste shayqatıladı. Bunda hár túrlı reńli ılaylı yamasa shókpe payda boladı. Eger reakciya nátiyjesinde bólekan ılaylı payda bolsa, reakciya nátiyjesin bir “+” menen, eger gewek ılaylı bolsa eki “+” menen, egerde shókpe payda bolsa ush “+” menen belgilenedi. Alkaloidlarga sapa reakciyasın alıp barılatuǵın reaktivler eki gruppaǵa : ulıwma cho'ktiruvchi hám arnawlı reń payda etiwshi reaktivlerge bólinedi. Ulıwma cho'ktiruvchi
reaktivler bolsa úsh gruppaǵa bólinedi.
1. Kompleks yodidlar: vagner, Marme, Bushard, Mayer reaktivleri.
2. Kompleks kislotalar : Zonnenshteyn, Bertran, Sheybler reaktivleri.
3. Kislota ózgeshelikine iye bolǵan organikalıq birikpeler (teńin, pikrin kislotası ).
4. Salmaqli metall (sınap, altın, platina) duzları.
Ónimde qanday alkaloid bar ekenin biliw ushın hár bir alkaloidga tán reńli reakciyalar, yaǵnıy arnawlı reakciyalar menen anıqlanadı. Bul reakciyalar nátiyjesinde alkaloid molekulasınan suw molekulası ajırasıwı, alkaloid oksidleniwi yamasa suw tartıp alıwshı reaktivler, aldegidlar menen kondensatsiyaga kiriwi múmkin. Nátiyjede hár bir alkaloidga tán túrli reńdegi ónimler payda boladi. Alkaloidlarni anıqlawdaǵı reńli reakciyalarda koncentrlanǵan sulfat, nitrat, xlorid hám basqa kislotalar, formalın, túrli oksidlovchilar (K2 Cr2 O7, KCIO4, H2 O2), sıltılar hám olardıń qospaları hám de taǵı basqa birikpeler reaktiv retinde isletiledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
