Article · December 020 citations reads 74 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Фойдаланилган адабиётлар 
1. «Олий таълим тизимини янада ривожланти
­
риш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Ўзбекистон 
Республикаси Президентининг Қарори. Тошкент, 
2017 йил, 20 апрель, ПҚ 2909-сон.
2. Б.И.Беспалко, В.П.Татур, Ю.Г.Системно 
–методической обеспечениэ учебно –воспи
­
тателъного процесса подготовки специалистов. 
Москва. Высшая школа. 1989 г 142 ст
3. Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта мах
­
сус таълим вазирлигининг 2015 йил 26 октябр
­
даги «Олий таълим муассасаси профессор-ўқи
­
тувчилар таркибининг ўқув, илмий-методик, 
илмий тадқиқот, ташкилий-методик, маъна
­
вий-ахлоқий ва тарбиявий ишлар юкламасини 
аниқлаш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 
42 (698)-сонли буйруғи. Ўзбекистон Республи
­
каси Адлия вазирлиги томонидан 2015 йил 19 
октябрида рўйхатдан ўтказилди. Рўйхат рақами 
2720.
4. Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта 
махсус таълим вазирлигининг 5110800 тасвирий 
санъат ва муҳандислик графикаси таълим йўна
­
лиши 2018 йил ўқув режаси.

---

218
219
МИЛЛИЙ ҒОЯНИ ОДАМЛАР ОНГИГА 
СИНГДИРИШДА МИЛЛИЙ ЛИБОСНИНГ 
АҲАМИЯТИ
Эътибор МИРЗАНАЗАРОВА, 
Камолиддин Беҳзод номидаги
МРДИ ўқитувчиси. 
Мустақиллик – ўзликни танимоқдир; ўзликни 
танишнинг, миллий ғурур ва ифтихорни жами
­
ят ҳаёти сиёсий тизим сифатида, муайян ғоялар 
орқали муайян тартиботлар, урф-одат, анъа
­
налар, қадриятлар билан шаклланади. Улар эса 
жамиятнинг турли соҳаларида фаолият кўрсата
­
диган инсонлар дунёқараши, онги ва тафаккури 
орқали ўз ифодасини топади. Онг ва тафаккур
­
нинг шаклланишида оддий турмуш тарзидаги 
кичик элементлар ҳам муҳим ўрин эгаллайди. 
Бола илк кунидан кўриш хисси орқали дунёни 
англайди ва бунда ота-онасининг эгнидаги ли
­
боси ундаги биринчи тасаввурни ҳосил қилади. 
Либос инсоннинг нафақат ташқи қиёфасини 
белгилайди, балки уни турли ташқи факторлар
­
дан ҳимояловчи, болани руҳий ва физиологик 
томондан вояга етишида асосий воситалардан 
биридир.
Тарихдан маълумки – ота-боболаримиз ли
­
босга катта аҳамият беришган. Агар ўзбек мил
­
лий либосининг чуқур негизига назар ташласак, 
айнан ота-боболаримиз дунё миқёсида кийи
­
ниш маданиятини тарқатган, десак хато бўл
­
майди. Ҳозирги кунда кўплаб олимлар, айниқса 
ғарб олимлари буни тан олмоқдалар. Масалан, 
Мурод Аджи ўз изланишларида халқларнинг 
Буюк кўчиши натижасида, Буюк саҳро мадани
­
яти Евроосиё бўйлаб, Олтойдан Атлантика оке
­
анигача тарқалгани ва ушбу маданиятни туркий 
қабилалар (тюрки) ташкил этгани, бугунда энг 
ривожланган давлатларнинг маданиятига асос 
бўлгани ҳақида далиллар орқали «...биз аслида 
Дашти қипчоқликлармиз», деб оламга жар сол
­
моқда. (1) 
Миллий либослар – глобаллашув даврида 
миллий ғоя тарғиботи самарадорлигини оши
­
ришдаги усул ва воситаларнинг энг муҳими
­
дир. Инсоннинг ташқи қиёфаси, кийими орқа
­
ли унинг интеллектуал салоҳияти ҳам намоён 
бўлади. Республикамиздаги ҳар бир ҳудуд ўзига 
хос миллий либосга эга. Йиллар давомида сай
­
қалланиб келган ушбу либослар турли соҳа ва
­
килларига матоси, ранглари, кийилиш мадания
­
ти, кичик деталлари билан ўзига хос тикилган. 
Либосга қараб инсонни олим ёки савдогар, ёш 
қиз ёки болали жувонлиги сўзсиз намоён бўл
­
ган. Миллий либос авлоддан-авлодга ўтиб кел
­
ган маданий ва маънавий бойлигимизнинг ёрқин 
намунасидир.
Тез суратларда ривожланаётган республика
­
мизда миллий либос, кийиниш маданиятига кат
­
та эътибор қаратилиб, Давлат миқёсида кўп лаб 
ишлар олиб борилмоқда. Ўқув муассасалари ва 
бир қатор жойларда ёшларга ғуруримиз бўлмиш 
– миллий либосларимизнинг аҳамияти, бой ма
­
даний тарихий меросимизнинг ёрқин намунаси, 

---

220
221
қолаверса, ўзбекнинг ўзлигини намоён этадиган, 
дунё аҳлини ҳали-ҳануз ҳайратлантираётган 
кийимларимизни кундалик ҳаётдан четлашиши 
тўғирлаб бўлмас хато эканлиги ҳақида аниқ да
­
лиллар мисолида тадбирлар ўтказилмоқда. 
Тадбирлардан бирида намойиш этилган «Му
­
омала, Либос ва Биз» номли тақдимотда юр
­
тимизда ёшлар орасида кийиниш маданиятига 
таъсир этаётган омиллар мисоллар билан танқид 
остига олинган ва ота-оналарни ўз фарзандла
­
рининг келажагига бефарқ бўлмасликка чор
­
ланган. 
Миллий ғуруримиз бўлган миллий либосла
­
римиз ўрнини замонавий, иқлимимизга мос 
бўлмаган кийим-кечаклар эгаллаётгани ачинар
­
ли ҳол. Ёшларимиз чет давлатлардаги бизга ёт 
бўлган маданиятларни ўзларига андоза қилиб, 
кўча-кўйда ўзбекона менталитетга хос бўлма
­
ган русумларда кийинмоқдалар. Бунда омма
­
вий ахборот воситалари ва саҳна кўрки бўлмиш 
«юлдуз» хонандаларимиз таъсири ўз самараси
­
ни бермоқда. Чет давлатлардаги таниқли моде
­
льерлар ва мода уйлари миллий матоларимиз ва 
миллий либосимизнинг қай даражада бебаҳоли
­
гини кўрсатиб, юқори чўққиларга кўтараётган 
бир вақтда, баъзи ўзбек модельерлари ижод эр
­
кинлиги деб, хоҳлаганларини хонандаларга тав
­
сия этмоқдалар. Мазкур йўналиш бўйича илмий 
иш олиб бораётган мутахассис сифатида «ижод 
эркинлиги» тушунчасига аниқлик киритиб ўт
­
моқчиман. 
Мода оламида ҳаммага маълум икки йўна
­
лиш: «прет-а-парте» ва «кутюрдан» мавжуд 
бўлиб, биринчисида оммага таклиф этиладиган 
кундалик учун мавсумий либослар, иккинчиси
­
да юқори мода – саҳна асари, яъни фантази
­
янинг чексизлигини намойиш этувчи либослар 
ўрин олган. У ҳеч қаерда кийилмайди, фақатги
­
на ижод эркинлиги маҳсули сифатида намойиш 
этилади. Агар шундай либосларни хонандала
­
римиз концертларда, клипларда кийиб чиқа
­
веришса, ўсиб келаётган ёш авлоднинг онгини 
заҳарлаган ва миллий урф-одат, анъаналарга 
ҳурматсизликни ўзлари сезмаган ҳолда сингди
­
риб қўйишлари муқаррар. 
Ижод эркинлиги деган парда ортига яшири
­
ниб, азал-азалдан эъзозланиб келган, иқлимга, 
меҳнат шароитига мослашган, кўркамлиги би
­
лан оламни лол қолдирган, ўзбекнинг ғурури 
бўлган миллий либоснинг хусусиятини англаб 
олмаган дизайнерларга либос оддий кийим эмас, 
у – халқнинг, миллатнинг юзи, бебаҳо бойлиги 
эканини таъкидлаб ўтмоқчиман. 
«Биринчи навбатда миллий маданиятимиз, 
халқ маънавий бойлигининг илдизларига эъти
­
бор бериш зарур. Бу хазина асрлар давомида 
мисқоллаб тўпланган. Тарихнинг не-не синов
­
ларидан ўтган. Инсонларга оғир дамларда мадад 
бўлган.
Бизнинг вазифамиз – шу хазинани кўз қора
­
чиғимиздек асраш ва янада бойитиш». (2) 
Шу ўринда ривожланган давлатларда ҳам 
кийиниш маданияти юзасидан Давлат миқёси
­
да ишлар олиб борилаётгани ва уларнинг сама
­
радорлигини ошириш йўлидаги ишлари ҳақида 
тўхталиб ўтсак. Германия, Россия ва бошқа бир 

---

222
223
қатор давлатларда Имиджология Академияла
­
ри қошида кийиниш маданияти сиёсати бўйича 
миллий институтлар иш олиб боради. Мазкур 
институтларда давлат раҳбариятидан то оддий 
мактаб ўқувчисининг либослари намуналари 
ишлаб чиқилади. Бунинг учун барча соҳа ва
­
киллари жалб этилган. Жумладан, психологлар, 
маданиятшунослар, санъатшунослар, реклама
­
чилар, инсоннинг ташқи қиёфасини шакллан
­
тирувчи мутахассилар ва бошқалар. (3)
Ҳар қандай юқори даражада ривожланган 
ижтимоий-сиёсий муҳитда ҳам миллий ёки 
умуминсоний мафкуралар шаклланиши, улар
­
нинг уйғунлигини таъминлаш ўз-ўзидан содир 
бўладиган ҳодиса эмас. Бунда мафкуранинг 
шакл ланишига ижтимоий-сиёсий муҳит: объ
­
ектив шарт-шароит, имконият яратса, идеоло
­
гик таълим-тарбиянинг маориф, санъат, ада
­
биёт, оммавий ахборот воситалари ва бошқа 
тарғибот-ташвиқот каби субъектив омиллари, 
уни реалликка айлантиради. Агар ғоя тушунча
­
си асосан ақлий фаолият билан боғлиқ бўлса, 
миллий ғоя тушунчаси миллий ҳис-туйғу, мил
­
лат менталитети билан узвий боғлиқдир. Мил
­
лий ғоя – халқнинг қалбидан чиқувчи, унинг 
орзу-умидларини ўзида ифода этувчи, халқнинг 
ҳақ-ҳуқуқини ҳимоя қилувчи, унинг қадр-қим
­
матини юксалтиришга ундовчи ҳаққоний фикр-
дир. Миллий ғоя халқнинг ўзлигини англатувчи, 
миллий туйғуларини уйғотувчи, миллий ғурур 
ва ориятини қўзғатувчи фикрдир. Миллий ғоя 
халқни уюштирувчи, унинг қадр-қимматини 
тикловчи, ўзлигини англатувчи, ижодкорлик ва 
яратувчанлигини рўёбга чиқарувчи, жамият та
­
раққиётини инсонпарварлик йўналишига етак-
ловчи куч сифатида намоён бўлади. Миллий ғоя 
ватанпарварликка, халқнинг тарихий хотираси
­
га, ўзлигини англашига асосланади. (4)
Ўзбекистон қадим маданият бешиклари
­
дан бири эканлигини, ҳозирги замонавий фан 
ва техниканинг пойдевори шу ерда яратилган
­
лигини англамоғимиз ва англатмоғимиз зарур. 
«Биз ким, мулки Турон, амири Туркистонмиз, 
биз ким миллатларнинг энг қадими ва улуғи 
– туркнинг бош бўғинимиз» – Соҳибқирон 
Амир Темурнинг буюклиги замирида ана шун
­
дай миллий ўзликни англаш, тарихий хотира ёт
­
ган бўлса ажаб эмас. Зеро, миллий ҳис-туйғу ва 
мус таҳкам эътиқод – инсоний ва миллий камо
­
лотнинг икки қанотидир. 
Албатта ҳар бир соҳа вакили ўз ишининг та
­
рихи ва тажрибасига суянган ҳолда янгиликлар 
яратиб ҳаётга татбиқ этади. Япониялик дизай
­
нер Ода Акиранинг фикрича: «Янгилик яратиш
­
га интилгандан кўра илгаридан мавжуд ғояларни 
янги назар ила кўра билиш, моҳирона маромига 
етказиш лозим»(5). 
Юртимизда миллий анъаналаримиз тарихини 
ўрганиб, уни ўз ишларида янада бойитиб, ян
­
гиликлар яратаётган дизайнерларимиз ижодла
­
ри билан ёшлар ҳаётига миллий ғояни гўзаллик 
орқали олиб кирмоқдалар. Масалан, Саодат Му
­
ратходжаева яратган моделлари турлича бўлиб, 
барчаси ўзига хос ва бетакрор. Унинг фикрича, 
миллий матоларимиз ҳар бир хонадонда, оддий 
кўринишда бўлса ҳам кундалик турмуш тар
­

---

224
225
зида ишлатилса ёш авлод миллий руҳда тарбия 
оларди ва маҳаллий ҳунармандларимиз меҳнати
­
га муносабати ўзгарарди, дейди. Чунки ҳар бир 
халқнинг ўзлиги айнан унинг узоқ ўтмишлар оша 
етиб келган маданияти, урф-одати, маҳаллий маҳ
­
сулотидадир. Саодат ҳам миллий матоларимизни 
ўз ижодидаги унумли ва энг муҳим хомашё деб, 
ҳисоблаган ҳолда, асарлар яратиб, матодан янада 
кўпроқ янги йўналиш ларда фойдаланиш асосий 
мақсадига айланган. Ҳатто ижодкор миллий ма
­
толаримиздан дунё даги турли элатларнинг миллий 
либосларини яратган. Унинг «Морава дарёси бўй
­
ида» («Вдоль реки Моравы», 2007 й) коллекцияси 
сўзимизнинг ёрқин мисолидир. Ўзбек пахта, шойи 
ва канопли матоларидан яратган Чехия ва Слова
­
кия жануби аҳолисининг миллий либоси ҳақиқий 
санъат асаридир. 
Ҳар бир давр ва авлод ўзига хос маданий ме
­
рос яратади. Маданий меросга қараб давр ва ав
­
лодлар ҳақида ҳукм чиқарилади. Маданий ме
­
рос қандай бўлса, давр ва авлодлар ҳам шундай 
бўлади. Гарчи шундай экан, бугун биз яратаёт
­
ган ва келажак авлодга қолдирадиган маданий 
меросимизни миллий ғоя, миллий ғурурни чуқур 
англаган ҳолда амалга оширсак, ўзимиздан му
­
носиб мерос қолдирган бўламиз.