Article · December 020 citations reads 74 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Раҳмонали ҲАСАНОВ, 
Камолиддин Беҳзод номидаги 
МРДИ доценти, Турон ФА академиги
Мамлакатимизда кенг кўламда тизимли ра
­
вишда олиб борилаётган ислоҳотлардан кўз
­
ланган натижаларга эришишда, хусусан, ёшлар 
ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, энг 
аввало, фуқароларни, айниқса, ёшларни чуқур 
билимли, теран фикрли, ўз ўтмиши дурдона
­
ларидан ва маънавий қадриятларидан хабар
­
дор, ватанпарвар, ҳақиқатпарвар, фидойи қилиб 
тарбиялашни тақоза этади». [4. – Б.274-275]
«Маълумки, ёш авлод тарбияси ҳамма замон
­
ларда ҳам муҳим ва долзарб аҳамиятга эга бўлиб 
келган. Аммо биз яшаётган XXI асрда бу масала 
ҳақиқатан ҳам ҳаёт-мамот масаласига айланиб 
бормоқда».[1. – Б. 504-505]
Шуни таъкидлаш жоизки, ёшлар ўз табиати
­
га кўра жўшқин, шижоатли ҳамда ташаббус кор 
қатлам ҳисобланади. Агар ўттиз ёшгача бўл
­
ганлар мамлакатимиз аҳолисининг 64 фоизи
­
ни ташкил этишини ҳисобга оладиган бўлсак 
мазкур қатламнинг хоҳиш-иродаси, ҳаётга му
­
носабати жамиятни демократлаштириш ва ҳа
­
ётимизни сифат жиҳатдан янгилашнинг гарови 
эканини яққол кўриш мумкин. Зеро, «... эркин 
фуқаро – онгли яшайдиган, мустақил фикрга 
эга бўлган шахс маънавиятини камол топтиши
­
риш бизнинг бош миллий ғоямиз бўлиши за
­
рур» [ 2.- Б.303]. 
Шуни айтиш жоизки, ҳаётга кириб келаёт
­
ган ёшларимизда фуқаролик позицияси шакл
­
лантирилса, ўз тарихини, маданиятини, миллий 
қадриятларини, миллий ғоя мазмун моҳиятини 
ёшлар онгига сингдирилса, уларда қонун усту
­
ворлиги тушунчаси мустаҳкам ўрин олса, ёшла
­
римиз қандай қонун, фармон, қарор қабул қи
­
линаётганлигидан тўла ҳабардор бўлса, ўзимиз 
учун мақсад қилиб қўйган адолатли, эркин жа
­
мият, фаровон ҳаёт барпо этиш мумкин.
Демак, бугунги ёш авлод ўз тарихини, мада
­
ниятини, миллий қадриятларини, тилини, дини
­
ни ва урф-одатларини, давлатимиз қонунлари
­
ни мукаммал билсагина, мустақилликнинг асл 
моҳиятини чуқурроқ англаб етадилар. 
Инсонга ёшлигидан сингдирилган мада
­
ний-маънавий қарашлар, ахлоқий қадриятлар, 
анъаналар, диний-руҳий туйғулардан иборат. Бу 
бўғинда у оиласи, қариндош-уруғлари, маҳал
­
ласи, миллати, юрти билан бирлигини, унинг 
таркибий қисми эканлигини ҳис этади. Нати
­
жада, унинг онги ва қалбида миллий ғурур, ва
­
танпарварлик туйғуси шаклланади. Бу жараёнда 
шахсда ҳақиқий фуқаролик позицияси шаклла
­
нади.
Дарҳақиқат, ҳар қандай ислоҳотнинг энг му-
ҳим самараси, аввало, халқнинг маънавий-руҳий 
қарашларидаги янгиланиш жараёнлари, унинг 
онгу тафаккурининг юксалиши, мамлакатда юз 

---

98
99
бераётган ўзгаришлар унинг ҳаётига, тақдири
­
га дахлдор бўлганлигини чуқур ҳис қилиши ва 
шундан хулоса чиқариши билан белгиланади. 
Ушбу сўзлардан қўриниб турибдики, ёшларнинг 
ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш бугунги 
кундаги энг долзарб вазифалардан биридир. Шу 
мақсадда ҳар биримиз ушбу вазифалар амалга 
оширилишида фаол фуқаролик позициямизни 
кўрсатишимиз ҳамда Ўзбекистон Республикаси
­
нинг Биринчи Президенти Ислом Каримов то
­
монидан ёшларга қарата айтилган «Фарзандла
­
римиз, ёшларимиз бизнинг нафақат ишончимиз 
ва келажагимиз, ёшларимиз бугунги ва эртанги 
кунимизнинг ҳал қилувчи кучидир» [3]. сўзла
­
рини доимо ёдимизда сақлашимиз зарурдир. 
Фуқаролик жамиятининг асосий мезонлари
­
дан бири бу фуқароларнинг юксак даражада 
онг ва маданиятга эга бўлиши ҳисобланади. Шу 
нуқтаи назардан қараганда, фуқаролик жамия
­
тида фаол, ташаббускор, ғайратли, фақат яра
­
тувчанлик, ижодкорлик руҳи ва кайфияти би
­
лан яшовчи шахсларга эътибор ва эҳтиёж катта 
бўлади. Бундай юксак интеллектуал салоҳият 
тафаккур эркинлигининг қай даражада шакл
­
ланиши билан узвий боғлиқ. Жамиятнинг ин
­
сон учун яратган реал иқтисодий қулайликлари 
ва имкониятлари, юридик ҳақ-ҳуқуқлари, қа
­
рор топган ахлоқий ва маънавий муҳит унинг 
тафаккури эркин, илғор ва юксак идеалларни 
кўзлаши билан уйғунлашмоғи лозим. Олимла
­
римизнинг кузатишича, фуқароларнинг ижти
­
моий воқеликка янгича, мустақил ва эркин та
­
факкур асосида ёндашиши юқори кўрсаткичга 
эга. Айни пайтда, психолог ва социологларнинг 
нуқтаи назарича, янги шаклланаётган фуқаро
­
лик жамияти ривожи кўп жиҳатдан шахс онги, 
характери ва дунёқарашини коррекциялаб бо
­
ришни талаб этмоқда.
Ҳозирга келиб, мамлакатимизда фуқаролик 
жамияти, унга монанд давлат бошқаруви тизи
­
мини – демократияни қарор топтириш зару
­
рати ва масъулияти ҳар бир фуқаронинг юксак 
маънавий салоҳиятининг, фалсафий тафаккур 
тарзини янада шакллантириш вазифасини кўн
­
даланг қилиб қўйди. 
Дарҳақиқат, одамзот ўз олдида турган вази
­
фаларни ҳал этишдан олдин ҳамма нарсани ақл 
тарозисига қўймоғи, ўзи ташлайдиган амалий 
қадамларнинг эҳтимолий натижаларини аввал
­
дан тахмин қилмоғи, назарда тутмоғи лозим. 
Фуқаролик маданиятини юксалтиришда таълим 
беқиёс ўрин тутади. Фуқаролик жамият асосла
­
ри шаклланаётган республикамизда, ёшлари
­
мизнинг фаолликни юксалтириш, уларда миллат, 
халқ ва жамият олдидаги бурч ҳамда масъулияти
­
ни юракдан ҳис қилиш туйғуларини камол топ
­
тириш ҳамда уларнинг онгу шуурида мустаҳкам 
ҳаётий позицияни, эътиқод ҳамда маслакни ша
­
кллантириш бугунги куннинг муҳим вазифала
­
ридан биридир. Шунинг учун ҳам бугунги кунда 
таълим тизимининг барча босқичларида ёшлар
­
нинг интеллектуал салоҳиятини юксалтиришга 
қаратилган дарс соатлари, ўқув курслари йўл
­
га қўйилган. Мазкур саъй-ҳаракатларни амал
­
га ошириш, эгаллаган билимларини амалиётда 
қўллаш кўникмаларини мустаҳкамлаш, қолавер
­

---

100
101
са, бу борада фаол фуқаролик позициясига эга 
бўлган ёшларни қўллаб-қувватлаш келажакда 
натижалар келтиради. Зеро, замонавий таълим
­
нинг мақсади ҳар бир кишига ўз фаолияти учун 
зарур бўлган янги билимларни олиш ва уларни 
жамият ҳаётига татбиқ этиш имкониятини яра
­
тишдан иборатдир. Шу боис тарбиявий ва ўқув 
ишлари шахснинг интеллектуал онг ва маданият 
даражасини инсон, жамият, давлат манфаатла
­
рига жавоб берадиган энг муҳим принципларни 
англаб етишга қадар оширишга йўналтирилиши 
лозим. Айниқса, фуқаролик жамиятини барпо 
қилишда фуқаро онги, маданияти, даҳлдорлик 
ҳисси ва масъулиятини юксалтириш ҳамда та
­
комиллаштиришни ҳозирги талаб даражасида 
йўлга қўйиш муҳим аҳамиятга эгадир. Албатта, 
ёшлар фаолиятида ушбу зарурий масала ўзи
­
нинг долзарб жиҳатлари билан ажралиб туради 
ва уларни самарали тарзда амалга ошириш учун 
қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим. Булар:
– мустақил фикрлайдиган, миллий ва уму
­
минсоний қадриятларга ҳурмат билан қарай
­
диган, ўзининг қатъий ҳаётий эътиқод ва қа
­
рашларига эга бўлган, миллий менталитетимизга 
ёт зарарли таъсирларга қарши туришга қодир 
ёшларни тарбиядаш;
– «оила – маҳалла – мактаб» тизими асо
­
сида ўзаро узвий боғланган ҳамкорликни йўлга 
қўйиш;
– ёш авлод қалбида жамият олдида масъу
­
лият уйғотиш, иймон ва ирода тушунчаларини 
мус таҳкамлаш;
– ёшларни Ватан равнақи, юрт тинчлиги, 
халқ фаровонлигига эришишдек олий мақсад
­
лар руҳида тарбиялаш;
– ёшларнинг жамиятдан узилиб қолишига 
асло йўл қўймаслик;
– ёшларимизнинг мустақил фикри ва дунё-
қараши шаклланишига кўмаклашиш, ҳаётда 
ўз позицияси ва ёндашувини қатъий белгилаб 
олишига ёрдамлашиш, уларни онгли ва билим
­
ли қилиб тарбиялаш, ён-атрофдаги воқеаларга 
бепарво бўлмаслик, дахлдорлик туйғуси билан 
яшашга ўргатиш;
– ёшларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини 
юксалтиришга қаратилган чора-тадбирлар дас-
турини кенг кўламда амалга ошириш;
– ёшлар зарарли таъсирларга тушиб, ҳар хил 
гуруҳларга қўшилиб қолмаслиги учун уларнинг 
бўш вақтини мазмунли ташкил этиш, беш ташаб-
бус доирасида турли тадбирларни уюштириш;
– ёшларда тадбиркорлик фаолияти билан 
шу ғулланиш учун қизиқиш ва рағбат уйғотиш;
– ёшлар манфаатларини ҳимоя қилиш мақ
­
садида тузилган фуқаролик жамияти институт
­
ларининг давлат аҳамиятига молик энг муҳим 
қарорларни қабул қилишдаги роли ва таъсири
­
ни тубдан кучайтириш;
– ёшлар онгида демократик қадриятларни 
мустаҳкамлаш, уларнинг сиёсий ва фуқаролик 
фаоллигини ошириш, мамлакатда рўй бераётган 
демократик ислоҳотларни самарали кечишида 
ёшлар улушини кенгайтириш, уларнинг муам
­
моларини ечиш, соғлом қилиб вояга етказиш, 
ҳаётда муносиб ўрин эгаллаб олишига кўмакла
­
шиш;

---

102
103
– фуқаролик жамият асослари шакллана
­
ётган республикамизда, ёшларимизнинг фаол
­
ликларини юксалтириш, уларда миллат, халқ 
ва жамият олдидаги бурч ҳамда масъулиятини 
юракдан ҳис қилиш туйғуларини камол топти
­
риш ҳамда уларнинг онгу шуурида мустаҳкам 
ҳаётий позицияни, эътиқод ҳамда маслакни ша
­
кллантириш бугунги куннинг муҳим вазифала
­
ридан биридир.