V bob. Mehnat bozori statistikasi

5.3.1-jadval
Korxonada bazis va joriy davrda quyidagi ma’lumotlar berilgan:
№
K o‘rsatkichlar
Bazis
davr
Joriy
davr
1
O ‘rtacha ro‘yxatdagi ishchilar soni
900
1000
2
Amalda ishlangan barcha kishi-kunlar 
soni
18000
21000
3
Amalda ishlangan barcha kishi-soatlar 
soni
126000
140000
4
Bir ishchi tomonidan amalda ishlangan 
kunlar soni (2:1)
20
21
5
Ish kunining amaldagi uzunligi, soat 
(3:2)
7,0
6,7
1) Ish oyi uzunligidan (kunlar) foydalanish K = 21/20 =1,050 yoki 
105,0%
2) Ish kuni uzunligidan (soat) foydalanish K = 6,7/7,0 = 0,959 yoki 
95,9%
3) Ish vaqtidan to ‘liq foydalanish K = 1,05 х 0,959 = 1,008 yoki 
100,8%
Demak korxonada ish oyi uzunligidan (kunlar) bo‘yicha foydalanish 
joriy davrda bazis davrga nisbatan 5,0%ga ortgan, ish kuni uzunligidan 
(soat) foydalanish 4,1%ga kamaygan. Natijada ish vaqtidan to ‘liq 
foydalanish darajasi joriy davrda bazis davriga nisbatan 0,8% ortgan.
Amaliyotda quyidagi ish vaqti fondlarini bir-biridan ajratish lozim:
1. Kalendar ish vaqti fondi - korxona barcha xodimlariga to ‘g ‘ri 
kelgan kalendar kunlar sonini ifodalaydi va u quyidagicha hisoblanishi 
mumkin:
- o ‘rtacha ro‘yhatdagi xodimlar sonini shu davrdagi kalendar kunlar 
soniga ko‘paytiriladi; yoki
- ishga kelgan va kelmagan kishi-kunlar soni qo‘shiladi.
2. Tabel vaqt fondi - ni aniqlash uchun kalendar vaqt fondidan 
bayram va dam olish kunlari ayriladi;
3. Eng ko‘p imkoniyatli ish vaqt fondi - ni aniqlash uchun tabel ish 
vaqti fondidan navbatdagi mexnat tatili kunlari ayriladi. Bu fond “Mexnat 
xaqida”gi qonunga asosan foydalanish mumkin bo‘lgan eng katta ish vaqti 
salohiyatini bildiradi.
Masalan, korxona bo‘yicha mart oyida quyidagi m a’lumotlar berilgan 
(kishi-kunlarida) xodimlar tomonidan ishlangan kishi-kunlar - 5868; kun 
bo‘yi to ‘xtab turishlar - 200; ishlanmagan kishi-kunlar - 3032, shu 
jumladan, navbatdagi tatillar - 480; dam olish kunlari - 2400; O ‘rtacha
89

---

ro‘yhatdagi xodimlar soni - 300 kishi; ushbu m a’lumotlar asosida 
quyidagi ko‘rsatkichlarni hisoblash mumkin:
1) ishga kelgan kishi kunlar soni - ishlangan kishi - kunlar va kun 
bo‘yi to ‘xtab turishlar soni yig‘indisiga teng.
5868+200 =6068 kishi/kuni
2) kalendar ish vaqti fondi
6068+3032 =9100 kishi/kuni
3) tabel ish vaqti fondi
9100-2400 =6700 kishi/kuni
4) maksimal imkoniyatli ish vaqti fondi
6700-480 =6220 kishi/kuni
5) may oyidagi kalendar vaqt fondi (agar o ‘rtacha ro‘yhatdagi 
xodimlar soni o ‘zgarmay qolsa)
300 x 31 =9300 kishi/kuni
4. Ishlangan ish vaqti fondi. Ishlangan kishi/soatlar soniga 
xodimlarning ishlagan barcha soatlari kiritiladi (bayram va dam olish 
kunlari, hamda odatdan tashqari ishlangan soatlar ham qo‘shiladi). Ammo 
bunga smenalar ichidagi to ‘xtab turishlar, betobligi sababli ishga 
kelmaslik, mexnat ta’tillari va shunga o ‘xshashlar qo‘shilmaydi.
Odatdan tashqari ishlangan vaqtlar - qonunda belgilangandan tashqari 
vaqtlardagi ish soatlari kiritiladi (bayram va dam olish kunlari, smenadan 
tashqari ishlangan vaqtlar va h.k.).
5. To‘langan kishi-soatlar soni - bu xodimlar tomonidan ishlangan 
kishi-soatlar va ishlanmagan bo‘lsa ham, ammo haqqi to ‘langan soatlardan 
tashkil topadi. K o‘rsatkichda yillik mexnat tatili vaqti, qo‘shimcha va 
o ‘quv tatillari vaqti, rahbariyat qarori bilan berilgan ta’tillar vaqti, malaka 
oshirish tizimida o ‘tkazilgan vaqt, qishloq xo‘jaligi va boshqa ishlarga jalb 
qilingan vaqt, 18 yoshga etmagan o‘smirlar uchun qisqartirilgan ish vaqti 
kiritiladi, ammo betob bo‘lgan vaqt uchun to iov lar ijtimoiy fondlardan 
to ‘langan uchun to‘langan soatlar kiritilmaydi.
Ish vaqti fondlaridan (kalendar, tabel, maksimal imkoniyatli) 
foydalanish koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi:
^
_
Amalda ishlangan vaqt 
Taaluqli vaqt fondi
Bu koeffitsient taaluqli vaqt fondining qancha qismi amalda 
foydalanilganini ifodalaydi.
Maksimal imkoniyatli vaqt fondi tarkibini o ‘rganish uchun ushbu vaqt 
fondi 100% deb olinadi va quyidagilar necha foizni tashkil etishi 
aniqlanadi:
90

---

1) ishlangan vaqt; 2) uzrli sabablar bilan ish vaqtini yo‘qotish (shu 
jumladan, ayrim sabablar bo‘yicha); 3) uzrli sabablar bilan ish vaqtini 
yo‘qotish (shu jumladan, ayrim sabablar bo‘yicha).
Masalan, avvalgi misoldagi ma’lumotlar asosida quyidagilarni 
aniqlaymiz: amalda ishlangan vaqt, kalendar vaqt fondining 64% ini 
tashkil etgan (5668/9100 x 100 = 64%); tabel ish vaqti fondining 87,4% 
(5668/6700 x 100 = 87,4%); maksimal imkoniyatli ish vaqti fondining 
94,2% (5668/6220 x 100 = 94,2%) tashkil etgan. Binobarin, bunda ish 
vaqtini yo‘qotish 3,5%ni, uzurli sabablar bilan yo‘qotish esa 2,2%ni 
(1336/6220 x 100 = 2,2%) tashkil etgan.