‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

„Ajurali arra “ metodi
Ajur fransuzcha „ajour“ so‘zidan olin g an b o ‘lib, „bir yoqdan 
ikkinchi yoqqa o ‘tgan, ikki tom oni ochiq“ degan m a ’noni anglatadi.
Bu m etoddan foydalanish quyidagi b osqichlarda amalga oshiriladi:
— talaba-o‘quvchilardan 4-5 kishilik kichik guruhlar tashkil etiladi;
— talaba-o‘quvchilarga beriladigan to p sh iriq va ulam i bajarishda 
foydalaniladigan m atnli m ateriallar bir n e c h ta asosiy qism lar (m a- 
salan, reja asosida bir nechta m avzuchalar)ga qirqiladi;
— m avzuchalar va ularga doir m atnli m ateriallar paketi kichik 
guruhlam ing h ar bir a ’zosiga tarqatiladi;
— kichik guruh a ’zolari m atnli m ateriallardan foydalanib top shi- 
riqni bajarishga kirishadilar;

---

— kichik g u ru h lam in g yaxshi o ‘zlashtiruvchi a ’zolaridan ekspert 
guruhi tashkil etiladi;
— ekspert guruhi a ’zolari qoilaridagi topshiriqlam i ham korlikda 
m uhokam a qilishib, boshqalarga o ‘rgatish rejasini egallashadilar;
— ekspertlar o ‘zlarining dastlabki kichik guruhlariga qaytishib 
o ‘rganganlarini boshqa sheriklariga o ‘rgatishadi.
0 ‘qitishga bu n d ay yondashilganda taIab a-o ‘quvchilam ing h a m ­
korlikda ishlashlariga va katta hajmdagi o‘quv materiallarining o ‘zlash- 
tirilishiga erishiladi.
Bu m eto ddan foydalanuvchi pedagog talab a-o ‘quvchilarga taqdim
etilgan topshiriqni bajarishga doir m ateriallam i qunt bilan o ‘rganishni, 
birgalikda m u h o k am a etishni, savol-javob qilishni, o ‘rganganlarini 
boshqalarga o ‘rgatishlari zarurligini oldindan aytadi.
„Sinektika“ metodi
Bu m etod am aliy, seminarlar va laboratoriya mashg‘ulotlari uchun 
qulay b o ‘lib, „aqliy hujum “ m etodiga yaqin. Bunda talaba darsda q o ‘- 
yilgan m u am m o n i hal qilish yuzasidan analogiyaga asoslangan holda 
o ‘z fikrlarini, qarashlarini olg‘a suradi. Bunda analogiya bevosita, shaxsiy, 
ram ziy va xayoliy b o ‘lishi m umkin.
„ 
Dumaloq stol“ metodi
Bu m eto d am aliy mashg‘ulot uchun qulay. Bunda o ‘qituvchi 
to m onid an b itta savol yozilgan varaq kichik guruhga taqdim etiladi. 
Talabalar o ‘zlarining ismi-shariflari va savolga javoblarini yozib, va- 
raqni yonidagi talabaga uzatadi. Shu tariqa yozilgan javoblar yig‘ishtirib 
olinib, talabalar ishtirokida n oto‘g ‘rilari o ‘chirib chiqiladi va n a ti- 
ja la r baholanadi.
„Ruchka stol ustida“ metodi
Bu m etod am aliy m ashg‘u!ot uchun qulay. Savolga o ‘zining javob 
variantini yozgan kichik guruhdagi talaba ruchkasini stol ustiga q o ‘yib 
varaqni yonidagi sherigiga uzatadi. Savolga javob yoza olm agan talaba 
ruchkasini stolga q o ‘ymaydi. Bir nechta kichik guruhlardagi talabalaming 
q o ‘yilgan b ir xil savolga javoblari yig‘ish tirib o lin ib b irg a lik d a
m uhokam a qilinadi. Bu metodning afzalliklari: o ‘qituvchi m ashg'ulotga 
k im tay y o r, k im tay y o r em asligini k o ‘rib tu ra d i; m ash g ‘u lo tg a
tayyorlanm agan talaba og‘zaki m uhokam a paytida ko‘rib chiqilayotgan 
m avzu yuzasidan anchagina foydali bilim lar oladi; bu m etod kichik 
g u ruhda olib boriladigan ish b o lib , talaba intizom ini m ustahkam laydi 
108

---

va u lam i jipslashtiradi, c h u n k i o ‘zining javob varianti ustida uzoq 
o ‘ylab o ‘tiradigan talaba b u tu n guruhga ajratilgan v aq tn i sarflab 
yuboradi. Shuningdek talaba m ashg‘ulotga tayyor b o ‘lm asa, bu nd a ham 
guruhga pand beradi; talabalar o ‘z javoblarini ikki m arta, y a ’ni yozma 
ish paytida va og‘zaki m u hokam a vaqtida tahlil qilib chiqishadi.
„Rotasiya“ metodi
Bu m etod mashg‘ulot m avzuini h ar bir kichik g u ru h alohida- 
alohida m uhokam a qilib chiqishi, yozganlarini b u tu n gu ru h jam oa 
b o ‘lib tahlil qilib ko‘rishi u c h u n q o ‘llaniladi va quyidagi bosqichlarda 
am alga oshiriladi:
— dars mavzusi b o 'y ich a nom erlangan to p sh iriq lar (m asalan, 
rejadagi mavzuchalar) plakatlarga yozilib doskaga osib q o ‘yiladi;
— topshiriqlar soni u ch ta b o ‘lsa, talab a-o ‘quvchilar h am shuncha 
kichik guruhlarga ajratiladi va guruhchalar nom erlanadi;
— k ich ik guruhlar o ‘z la rin in g n o m erlarig a m o s no m erd ag i 
topshiriqni va uni bajarishda foydalaniladigan y o zm a m a ’lum otlar 
paketini oladi;
— kichik guruhlar o‘zlariga taqdim etilgan m ateriallami hamkorlikda 
o ‘rganishib topshiriqqa javoblarini yozishadi;
— javoblar kichik guruhdagi husnixati chiroyli b ir ta la b a -o ‘quvchi 
to m o n id an yoziladi;
— topshiriqlarga yozilgan javoblar varag‘i, m a ’lu m o tla r paketi 
kichik guruhlararo alm ashtiriladi va q o ‘shim chalar q ilin ad i, biroq 
javoblam ing takrorlanishiga y o ‘l q o ‘yilmaydi;
— javoblar qaysi kichik guruhniki ekanligi ajralib turishi uchun 
ularga h a r xil rangdagi flam asterlardan foydalanish tavsiya etiladi. 
Shuningdek, kichik guruhlar nom erlanib, ular o ‘zlarining javoblarini 
shu n o m er ostida yozishlari h am m um kin;
— javoblar yozilgan varaqlar doskadagi osig‘liq plakatlarga skochda 
yopishtirilib, o ‘qituvchi ishtirokida m uhokam a qilinadi, um um lash- 
tiriladi va to ‘g‘ri javoblar daftarlarga yozib olinadi;
— to ‘g‘ri va m ukammal javoblar soniga qarab ta la b a -o ‘quvchilar 
rag‘batlantiriladi va baholanadi.