tad qiqo tchilik m etodi deb ataladi. Tadqiqotlam ing k o ‘rsatishicha, bu
o ‘rinda faqat natijaning topilishi, haqiqatning sub’ektiv „kashf etilishi“
fakti em as, u ni izlash jaray on in ing o ‘zi ham , o ‘q uvchilam i ijodiy
fikr „laboratoriyasi“ ning o ‘ziga olib kiradigan jarayon ham asosiy
aham iyatga egadir. Problem ali ta ’lim
shu jihatdan b ir
qancha af-
zalliklarga
ega b o ‘ladi:
1) U o ‘quvchilarni m antiqiy, ilmiy, dialektik, ijodiy fîkrlashga
o ‘rgatadi.
2) U o ‘quv materialini ancha ishonarli qiladi, bu bilan bilimlaming
e ’tiqodga aylanishiga ko‘maklashadi.
3) U o d atd a, ancha ta ’sirchan b o lib , chuqur intellektual his-
tuyg‘ular,
shu ju m ladan, shodiyona qoniqish tuyg‘usini, o ‘z imko-
niyatlari va kuchiga ishonish tuyg‘usini vujudga keltiradi, shuning uchun
u o ‘quvchilarni qiziqtiradi, o ‘quvchilarda ilmiy bilishga jiddiy qiziqishni
tarkib top tiradi.
4) H aqiqatning, qonuniyatning mustaqil „kashf etilishi“ oson-
likcha unutilm asligi aniqlab chiqilgan, mustaqil hosil qilingan bilimlar
u n utilg an taq d ird a ham , ulam i tezro q qayta tiklash m um kin.
T a ’lim ni individuallashtirish h a r bir o ‘quvchi individual (alo-
hida), boshqalarga bog‘liq bo'lm agan holda ta’lim oladi degan m a’noni
bildirm aydi (garchi prinsip jih atid an shunday ta ’lim b o ‘lishi m um kin
b o ‘lsa h a m ). X ususan, program m alashtirilgan ta i im (epizod
sifatida
em as, b a lk i t a ’lim sistem asi sifatida) o ‘z tabiatiga k o ‘ra indivi-
duallashtirilgan ta ’limdir. T a ’lim ni individuallashtirish — o'quvchining
individual-psixologik xususiyatlariga tayanadi, ana shu xususiyatlami
hisobga oigan holda quriladi.
T a ’lim n i individuallashtirish prinsipi o ‘qitishda o ‘quvchilam ing
real tiplariga tayanish zarurligiga asoslanadi. Bu prinsipni, biz ko‘rib
o ‘tg a n im iz d e k , program m alash tirilg an ta ’lim ju d a yaxshi am alga
oshiradi. Lekin odamdagi ta ’lim sharoitida ham bu prinsip tadbiq etilishi
m u m k in va lozim . 0 ‘quvchilam ing individual-psixologik xususiyatlari
ta ’lim ning ayrim metodlari va usullarini tanlash ham da q o ‘llash vaqtida,
sinf va nazorat ishlaming variantlarini (ulaming qiyinlik darajasiga qarab)
aniqlashda hisobga olinadi.
T a ’lim n in g bilishga oid qiziqishlarini
rivojlantirishga qaratilgan
m o tivasio n -q iziq arli tom onlariga k o ‘proq e ’tibor berilishi lozim. Ana
sh u o ‘q u v c h ila r bilan olib boriladigan ishning xarakterli xususiyati —
u la r psixikasining ojiz tom onlariga passivlik bilan m oslanish emas,
balki bu o ‘quvchilar maksimal darajada voyaga etishi uchun u larn in g
aqliy rivojlanishiga aktiv ta’sir ko‘rsatish prinsipi b o ‘lmog‘i k erak .
Tarbiyachi va o ‘qituvchi ayrim bolalarda o 'z in in g o ‘rtacha ekanligi,
qobiliyatsizligi va hatto m ukam m al em asligi haqida paydo b o ‘lgan
tasaw urga aktivlik bilan qarshilik ko‘rsatishlari lozim. T a ’lim b u n d a y
o ‘quvchilarning individual xususiyatlariga m uvofiqlashm aydi, b alk i
o'quvchining o lzi tobora tezlashib va m urakkablashib borayotgan t a ’lim
prosessiga ko‘proq moslashadi.
Pedagog va psixologlarning asosiy vazifasi —
barcha b olalarning
qobiliyati m aksim al darajada va h ar to m o n la m a rivojlanishini ta ’m in -
laydigan shart-sharoitlam i aniqlashdan iborat. Shu bilan bir q a to rd a ,
m uayyan so h alard a ch u q u r q iziq ish in i, m oyilligi va q o b iliy a tin i
nam oyon qilayotgan o ‘quvchi!ami h a m aniqlash va ularga b u n d a n
keyingi rivojlanishi uchun barcha sh art-sharoitlam i yaratib berish zarur.
Bu vazifani differensiyalashgan (keng m a ’no d a olganda) ta ’lim n in g
turli shakllari bajarishi mumkin. Bu erda m axsus maktablar va sinflam ing
har xil tiplari (m atem atik, fizik, xim ik, biologik va hokazo tip la ri),
fakultativ kurslar, maktab ilmiy jam iy atlari, bilim beradigan to ‘g a ra k -
lar va hokazolar ko‘zda tutiladi.
Differensiyalashgan ta ’lim ning b a rc h a sanab o ‘tilgan
fo rm alari
asosida quyidagi fikr, ya’ni ham m a o ‘q uv chilar ham m a fanlar b o ‘y ic h a
bilim lam ing m uayyan m inim um ini t o ‘1a-to‘kis o ‘zlashtirishlari (bu
m inim um davlat o ‘quv program m alarida belgilab berilgan), b u n d a n
tashqari esa, ayrim fanlami asosliroq v a c h u q u rro q o'rganishlari y oki
o ‘quv rejasiga kirmaydigan fanlam i o ‘rganishlari m um kin, degan fikr
yotadi.
Tarbiya psixologiyasi m aqsadga m u v ofiq ravishda tashkil etilg an
pedagogik jarayo n sharoitida inson shaxsi
shakllanishining q o n u -
niyatlarini o ‘rganadi. Taibiya har qanday jam iyatning m uhim vazifasidir.
Tarbiya — bu shaxsning ijtim oiy, m a ’naviy va ishlab ch iq arish
faoliyatiga tayyorlash maqsadida uning m a ’naviy, jism oniy kam olotiga
m untazam ravishda ta ’sir ko‘rsatish jaray o n id ir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
