«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

4.4.3. Mexanik karotaj va uni izohlash 
Burg’ilanayotgan jinslarni dolotalarning emirilish xususiyatiga ko’ra o’rganish 
murakkab ishlardan biri deb hisoblanadi. Dolotoning emirilish shakli va xususiyatiga 
qarab qanday tog’ jinslari burg’ilanayotganligini taxminan bilish mumkin. Masalan, 
gil jinslarni yoki bo’sh qumlarni burg’ilashda doloto kam emiriladi, zich va qattiq 
jinslarda esa emirilish kuchli bo’ladi. Ohaktoshlar va ohakli qumtoshlar dolotoni 
o’tmas (arra) qilib qo’yadi. Gil jinslarda u o’tmas bo’lib qoladi, jinslarning kesuvchi 
zihi yumaloq shakl oladi (masalan, RX dolotosi). Zich qumtoshlarda doloto bir tekis 
va kuchli emiriladi. 

---

39 
Burg’ilash jarayonini xronometrajlash (biror narsaga sarf bo’lgan vaqtni aniq 
o’lchash)da kesimning 1 m oralig’ini o’tishga (toza burg’ilashga) sarflangan vaqt 
qayd qilinadi. 
Tog’ jinslarining qattiqligi turlicha bo’lib, burg’ilashga har xil qarshilik 
ko’rsatadi, shu sababli 1 m jinsni burg’ilashga sarflanadigan vaqt ham turlicha 
bo’ladi. Xronometrajning to’liq bajarilishi uchun quduqni burg’ilash jarayoni va 
boshqa zaruriy ishlarga sarflanadigan vaqt uzluksiz yozib boriladi. Natijada 1 m 
qazishga sarflangan vaqt o’lchovlariga ko’ra diagramma chiziladi, uni vertikal o’qiga 
quduq chuqurligi masshtabida qo’yiladi, gorizontal o’qiga esa har bir metr o’tishga 
sarflangan vaqt (soat)da qo’yiladi. Natijada karotaj egri chizig’iga o’xshash grafik 
hosil bo’ladi, egri chiziqning o’tkir uchlari qattiq jinslarga, yassi joylari bo’sh va 
yumshoq jinslarga to’g’ri keladi. 
Shunday qilib, chizilgan diagramma 
mexanik karotaj diagrammasi
deb ataladi, 
uning yordamida kesimdagi qattiq va yumshoq jinslarni, ayniqsa karbonat jinslar 
ichidagi neftli intervallarni ajratish va shu bilan elektr karotaj diagrammasini 
izohlashni osonlashtirish mumkin bo’ladi. Darzliklari, bo’shliqlari va kovaklarida 
neft bo’lgan karbonat jinslari zich tuzilgan turdoshlariga nisbatan oson burg’ilanadi 
va ularni mexanik karotaj yordamida ajratish engil kechadi (ularni elektr karotajda 
umuman ajratib bo’lmaydi). 
Mexanik karotaj diagrammasining aniqligiga doloto o’lchami va tipi, 
qotishmalarni o’rnatish usuli, quduq chuqurligi, burg’ilash uskunasi massasi, 
rotorning aylanish miqdori, burg’ilash nasosi quvvati, burg’ilash usuli (rotorli, 
turbinali va b.) ta’sir etadi. SHunga ko’ra turli quduqlar bo’yicha olingan mexanik 
karotaj diagrammalarini faqat burg’ilashning texnologik rejimi butkul bir xil 
bo’lgandagina taqqoslash mumkin.