«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

4.2-rasm. Gaz karotaji va lyuminestsent tahlilning 
sxematik egri shiziqlari
(M.A.Jdanov, 1981) Gaz karotaji, 
uglevodorod gazlari miqdori: I – umumiy; II – og’ir; III – 
lyuminestsent tahlil natijalari.
Qum: 1 – neftli; 2 – gazli
Gaz karotaji diagrammasini talqin qilishda 
yuqorida qayd qilingan omillardan tashqari texnik 
sabablar va tadqiqotlar metodikasini hamda kon-
geologiyasi omillarini ham hisobga olish zarur. Bunday 
omillarga: gaz omili miqdori, neftning fizik xususiyatlari, qatlam bosimi, suvli 

---

37 
qatlamlarda erigan uglevodorodlarning mavjudligi, kollektorlarning neft-gazga 
to’yinganligi va b. kiradi. 
Agar qatlamlarda gaz omili juda yuqori (50 m
3
/t va undan ko’p) bo’lsa va keng 
ko’lamda o’zgarsa, u holda gaz karotaji egri chizig’ida anomaliyalar yaqqol 
ifodalanadi va keskin farqlanadi. Gaz omili past qatlamlarda (30-40 m
3
/t va undan 
kam) o’tkazilgan gaz karotaji egri chizig’ida og’ir neft uyumlariga xos anomaliyalar 
sezilarli ifodalanmaydi va keskin o’zgarishlar kuzatilmaydi, shu sababli 
diagrammalarda ularni ajratish mumkin bo’lmaydi. Demak, gaz karotaji 
ko’rsatkichlariga neftning fizik xususiyatlari sezilarli ta’sir ko’rsata oladi, gazni 
neftda erish darajasi ham ularga bog’liq. Ma’lumki, og’ir neft uglevodorod gazlarini 
yaxshi erita olmaydi va uni kam miqdorda ajratadi; engil neft esa uglevodorod gazini 
yaxshi va ko’p miqdorda eritadi, qatlam bosimi pasayganda uni tez ajrata oladi. 
Suvli qatlamlarda erigan uglevodorod gazlarining bo’lishi gaz karotaji 
diagrammasini buzib yuborishi mumkin. Ushbu omilning ta’siri yaxshi o’rganilgan 
bo’lsada, amaliyotda egri chiziq dalillarini talqin qilishda, erigan uglevodorod gazlari 
miqdorini aniqlash va hisobga olish lozim bo’ladi. Gaz karotaji diagrammasini talqin 
qilishda, shuningdek, jinslarni gaz va neftga to’yinganlik miqdorini gaz karotaji 
ko’rsatkichlariga ta’sirini ham hisobga olish kerak. 
Gaz karotaji diagrammasi sifatiga bir qator omillar ta’sir etadi: olingan namuna 
tahlili natijalarini quduq chuqurligiga moslay olmaslik; gil eritmadagi mavjud gaz 
fonini diagrammadagi gaz anomaliyalarini buzib yuborishi; suyuq neftni gil eritmaga 
singishi; gazda yonmaydigan nouglevodorod gazlarning bo’lishi va sh.k. 
Gaz karotaji egri chizig’ini tuzishda gil eritma namunalari tahlili natijalaridan 
gazsimon uglevodorodlarni qatlamdan chiqib, gil eritmaga qo’shilgan chuqurligini 
aniqlash va belgilash katta ahamiyatga egadir. Quduq og’zida gil eritma va shlamdan 
tahlil uchun namuna olingan vaqt quduq chuqurligiga mos kelmaydi, chunki gaz b-n 
to’yingan gil eritmasi quduq tubidan uning og’zigacha ko’tarilguncha quduq tubi 
ma’lum bir miqdorga chuqurlashgan bo’ladi. SHu sababli gaz karotajida quduq 
chuqurligini aniqlash muhim hisoblanadi. 
Namuna olingan haqiqiy chuqurlik quduqda gaz namoyonlangan (zohiriy) 
chuqurlik bilan namunani quduq tubidan uning og’zigacha ko’tarilishiga ketgan vaqt 
davomida qazilgan intervallar farqi orqali aniqlanadi. Quduq tubi chuqurligi 
burg’ilash uskunalari uzunligini o’lchash bilan aniqlanadi, ular oralig’ida esa gaz 
karotaji stantsiyasida qayd qilingan quduqni chuqurlashtirish ma’lumotlaridan 
foydalanib topiladi. Gil eritmasini quduq tubidan uning og’zigacha ko’tarilishiga 
ketgan vaqt quduqning haqiqiy chuqurligidan (namuna olingan vaqtdan) 
avvalroqdagi chuqurligini bildiradi. Gil eritmasini quduq og’ziga kechikib etib 
kelishi, ya’ni kechikish vaqti quduq chuqurligiga va eritmani aylanish tezligiga 
bog’liq. 
Quduq diametrini va burg’ilash nasosi sarfini o’zgarmas miqdor deb hisoblab, 
eritmani kechikish vaqti (T) quyidagi tenglama orqali topiladi 
T =
118,5Q
d
-
(D
H
2
2
)
, 

---

38 
bunda N ― quduq chuqurligi, m; D ― quduq burg’ilangan doloto diametri, mm;
d ― burg’ilash quvurining tashqi diametri, mm; Q-burg’ilash nasosi sarfi, l/s. 
Agar quduq turli diametrli dolotalar bilan burg’ilangan bo’lsa, kechikish vaqti 
har bir uchastka (doloto diametri o’zgargan interval) uchun alohida hisoblanadi va 
olingan natijalar qo’shiladi. Kechikish vaqtini ushbu usulda aniqlash quduq diametri 
doloto diametri bilan teng bo’lganda natija beradi. Agar, quduq diametri doloto 
diametridan 
farqlansa, 
chuqurlikni 
hisoblash 
natijalariga 
kavernometriya 
ma’lumotlaridan foydalanib tuzatishlar kiritiladi. 
Burg’ilash nasosini sarfi ham dvigatelning ish rejimi va nasos tsilindrining 
to’lish koeffisientini vaqt davomida o’zgarishiga ko’ra turlicha bo’lishi mumkin. 
SHu sababli kechikish vaqtini indikatorlar yordamida aniqlash yaxshi natija beradi. 
Buning uchun burg’ilash quvurlarini ishchi quvur (kvadrat)ga burab kiritishdan oldin 
uning ichiga indikator-tsellofan qirindi (uzunligi 1,5 sm li 50 dona), qipiq (1 kg) yoki 
suli (1 kg) solinadi, so’ngra burg’ilash quvuri quduq tubiga tushirilib, nasosdan gil 
eritma haydaladi va indikatorni gil eritma bilan yer yuzasiga chiqish vaqti qayd 
qilinadi. 
Quduq har 25-50 m qazilganda kechikish miqdoriga quduq tubini 
chuqurlashishidan kelib chiqqan holda tuzatishlar kiritiladi (yangi qazilgan 
intervaldan gil eritmasi namunasining yer yuzasiga ko’tarilishiga ketgan vaqt 
qo’shiladi). 
Kechikish vaqtini yuqorida qayd qilingan usullarda hisoblashda aniq 
ma’lumotlar olib bo’lmaydi, ayniqsa yuqori gaz ko’rsatkichlariga ega bo’lgan 
qatlamlarning yotish chuqurligini aniqlashda xatoga yo’l qo’yiladi. Bunday 
chuqurliklar gaz karotaji diagrammasini quduq kesimining boshqa metodlar (mas., 
elektr karotaj) yordamida o’rganilgan diagrammalari bilan taqqoslash orqali 
aniqlashtiriladi. 
Gaz karotaji yordamida quduq kesimida neftli va gazli qatlamlarni to’g’ridan-
to’g’ri ajratish mumkin. Lekin, gaz karotaji ma’lumotlaridan fodalanishda 
diagrammalarni talqin qilishning yuqorida qayd qilingan murakkabliklarini hisobga 
olish zarur. Gaz karotajining ahamiyati boshqa tadqiqot metodlari bilan birgalikda 
burg’ilangan quduq kesimida neft-gazli qatlamlarni katta aniqlikda ajratishda 
ko’rinadi.