2 – ma’ruza: Beton va armaturaning fizik – mexanik xossalari

 
2. Betonning mustahkamligi.

Beton bir jinsli bo‘lmaganligi va turli xil omillarning ta’sir etishi natijasida 
xossalari keng miqyosda o‘zgaruvchan bo‘ladi, lekin shunga qaramay, hisoblarda 
yetarli darajada ishonarli bo‘lgan mustahkamlik ko‘rsatkichlaridan foydalanishga 
to‘g‘ri keladi. 
Betonning me’yoriy kubik mustahkamligi qirrasi 150 mmli beton kublarning 
siqilishdagi vaqtinchalik qarshiligi, MPa quyidagi formuladan aniqlanadi: 
R
n
=R
m
(1-1,64V),
(1) 
Bu yerda: R
m
- betonning siqilishdagi o‘rtacha statistik kubik 
mustahkamligi; 
B-beton mustahkamligining o‘zgaruvchanlik koeffitsientini bo‘lib, og‘ir va 
yengil betonlar uchun o‘rtacha 0,135 ni tashkil etadi. 
Betonning siqilishdagi mustahkamligi bo‘yicha sinflari V harfi bilan 
belgilanib, miqdor jihatidan (1) formula orqali aniqlangan kubik mustahkamligiga 
teng bo‘ladi.
Betonning mustahkamlik bo‘yicha sinflari yoki me’yoriy qarshiliklari 
nazorat qilinadigan tavsif hisoblanadi. Bu tavsif beton buyumning ishchi 
chizmasida qayd etiladi. Buyumni tayyorlashda unga qatoiy amal qilish zaruriy 
talab hisoblanadi. 
(1) formuladan ko‘rinib turibdiki, betonning talab etilgan kubik 
mustahkamligi R
n
yoki mustahkamlik bo‘yicha sinfi B, R
m
va B ga bog‘liq. 
Ish yaxshi tashkil etilgan korxonalarda beton yuqori darajada bir jinsli qilib 
tayyorlansa (o‘zgaruvchanlik koeffitsienti V kichik bo‘lsa), o‘rtacha mustahkamlik 
R
m
ham kamayadi, natijada tsement tejaladi. Agar o‘zgaruvchanlik koeffitsienti 
katta bo‘lsa, u holda betonning zaruriy me’yoriy mustahkamligiga ega bo‘lishi 

---

uchun uning o‘rtacha mustahkamligini oshirishga to‘g‘ri keladi. Bu esa o‘z 
navbatida tsement sarfini oshiradi. O‘zgaruvchanlik koeffitsienti V=0,135 
bo‘lganda R
n
=0,78R
m
bo‘ladi. Agar V=0,07 bo‘lsa, me’yoriy qarshilik R
n 
ning 
o‘sha qiymatini olish uchun betonning o‘rtacha mustahkamligini kamaytirish 
mumkin, ya’ni R
1
R
1
R
88
,
0
07
,
0
1,64
-
1
78
,
0
07
,
0
1,64
-
1
Rn





. 
V= 0,2 bo‘lsa, R
2 
> R bo‘ladi, ya’ni 
Demak, o‘zgaruvchanlik koeffitsienti katta bo‘lsa, betonning o‘rtacha 
mustahkamligini oshirishga to‘g‘ri kelar ekan. 
Beton prizmalarining siqilish R
vp
va cho‘zilish R
vtp
bo‘yicha me’yoriy 
qarshiliklari (tajriba yo‘li bilan aniqlanmasa) kubik mustahkamligi orqali 
aniqlanadi.
Agar betonning bo‘ylama cho‘zilishga bo‘lgan me’yoriy qarshiligi tajriba 
yo‘li bilan aniqlansa, u holda quyidagi formuladan foydalaniladi: 


,
64
,
1
1
V
R
R
вtm
btn


(2) 
bu yerda: R
vtm
- betonning cho‘zilishdagi o‘rtacha mustahkamligi. 
Betonning cho‘zilish mustahkamligi bo‘yicha sinflari B
t
miqdor jihatidan 
uning cho‘zilishdagi mustahkamligiga teng bo‘lib, 0,95 aniqlikda (2.2) formuladan 
aniqlanadi. Betonning mustahkamligiga baho beradigan asosiy ko‘rsatkich uning 
kubik mustahkamligidir. 
Betonning siqilish mustahkamligi bo‘yicha sinfi-V beton kublarni sinash 
yo‘li bilan aniqlanadi. Kubning qirralari 15 sm dan bo‘lib, 28 sutka mobaynida 20 

2
0
S haroratda, havo namligi 95% dan kam bo‘lmagan sharoitda saqlangandan 
keyin sinaladi. Betonning kubik mustahkamligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
,
,