Махсус таълим вазирлиги

 Даргумон қарзлар бўйича резерв ташкил қилиш 
Амалдаги меъѐрий ҳужжатлар дебиторлик қарзларини ҳисобдан 
чиқариш, корхона балансида бўлган, қуйидаги ҳолатларда рух-
сат этилади: 
1. Ўзбекистан Республикаси Фуқаролик кодекси бўйича да-
во қилиш муддати давомидаги ҳолларда. Умумий даво қилиш муд-
дати 3 йил қилиб белгиланган. 
2. Корхонага қарздорнинг банкрот деб эълон қилиниши ва қарзни 
олиш имкониятининг йўқлиги ҳолларида. 
3. Товарларни ортиб жўнатгандан 3 ой ўтгандан кейин. 
Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини юритиш бўйича Низомга 
мувофиқ, корхоналар даргумон қарзлар резерв ташкил қилиши 
мумкин. 1999 йилнинг 1 январигача фақатгина ҳисобот йили охи-
рида дебиторлик қарзларини йиллик инвентаризацияси ўтказилгандан 
кейингина ташкил қилиш мумкин эди. Аммо янги Низомнинг қабул 
қилиниши, 1999 йилнинг 1 январидан кучга киритилган, йил даво-
мида резерв ташкил қилиш мумкинлигига рухсат берди.
Шу ўринда, даргумон қарзларни қандай баҳолашимиз ва резерв 
суммасини қандай аниқлашимиз мумкин деган савол туғилади. Мо-
лиявий ҳисобот тайѐрланадиган вақтда қайси счѐтлар бўйича тў-
лов амалга оширилишини аниқлаш мумкин бўлмаганлиги сабабли, 
кутилаѐтган зарарларни қоплаш суммасини ҳисоблаб чиқиш зарур. 
Албатта, баҳолашда катта фарқ бўлиши мумкин. Корхона бухгал-
терияси жорий иқтисодий шароитни ҳисобга олган ҳолда, олдинги 

---

16 
йиллар тажрибасига асосланиб, ҳисоб - китобларни амалга ошириш-
лари мумкин. 
Даргумон қарзларни баҳолаш бўйича иккита умумий усул 
мавжуд: соф кредитга сотишдан фоиз усули ва тўлов муддатлари 
бўйича олинадиган счетлар ҳисоби усули. Бухгалтерия ҳисоби 
халқаро стандартлари шароитида иккала усул хам мақбулдир. Бунда, 
биринчи усулнинг мақсади даргумон қарз натижасида пайдо бўлган 
харажатларни аниқ ўлчаш бўлса, иккинчи усулнинг мақсади оли-
надиган счетларнинг соф таннархини аниқ ўлчашдан иборат бўлади.