Махсус таълим вазирлиги

 
Молиявий натижаларни аниқлаш ҳисоби 
Баланс (ялпи) фойда ва зарар хўжалик субъекти фаолияти-
нинг молиявий натижасини таърифловчи асосий кўрсаткич бўлиб 
ҳисобланади. 

---

259 
Молиявий натижани аниқлаш тартиби Вазирлар Маҳкамаси-
нинг 1999 йил 5 февралдаги 54 – сонли қарори билан «Маҳсулот
(ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг
таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби
тўғрисида»ги Низом асосида олиб борилади. 
Ушбу Низомнинг аҳамияти катта бўлиб, у солиққа торти-
ладиган фойда билан бухгалтерия счѐтида (баланс фойда) ҳосил
бўладиган фойда фарқини аниқлаш имкониятини беради. 
Харажатлар таркиби тўғрисидаги Низом бир томондан, хўжалик 
субъектларига ҳисобот даври ичида содир бўлган хара-жатлар ва
даромадлар тўғрисидаги аниқ маълумотларни олиш имкониятини
берса, иккинчи томондан, солиқ қонунларига биноан солиқ орган-
ларига ҳисоботларни тузиб, топшириш имкониятини беради. 
Хўжалик субъекти баланс фойдасини аниқлаш учун сотишдан
тушган тушумдан олиб ташланадиган харажатлар рўйхати ушбу
Низомнинг асосий матнида келтирилган. Бундан кейин хўжалик 
субъекти бухгалтерия ҳисоби счѐтларида кўрсатилган фойдани солиқ
қонунчилигига биноан тузатилиб солиққа тортиладиган фойдани
аниқлайди. Бухгалтерия ҳисоби счѐтларидаги фойдани солиқ қонун-
чилигига биноан тузишга мисол қилиб нормадан ортиқ харажат-
ланган сафар харажатлари, реклама харажатлари ва бошқаларни
келтириш мумкин. 
Демак, солиққа тортиладиган базани ҳисоблаб чиқиш учун
бу харажатлар (1 ва 2 - иловага биноан) ни солиққа тортиладиган
фойдага қайтадан қўшиш керак. Бунинг натажасида хўжалик юри-
тувчи субъект қуйидаги маълумотларга эга бўлади: 
- хўжалик субъектининг қайси бўлинмаларидан қанча ишлаб 
чиқариш, молиявий ва бошқарув фаолияти натижасида қанча фой-
да олинди; 
- хўжалик субъектининг якуний фаолиятига давлатнинг солиқ
сиѐсати қанчалик таъсир қилганлиги; 
- якуний натижада хўжалик субъекти бюджетга қанча пул ўт-
казиб бериши. 
«Харажатлар таркиби тўғрисида»ги Низомда айтилганидек, 
ишлаб чиқариш – хўжалик фаолияти натижасида хўжалик субъекти

---

260 
томонидан даромад қуйидаги асосий бўлимлар бўйича акс этти-
рилади: 
- сотишдан олинган соф тушум; 
- асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар (операцион да-
ромадлар); 
- молиявий фаолиятдан олинган даромадлар; 
- фавқулодда фойда. 
Молиявий натижа қуйидаги формулалар ѐрдамида аниқланади: