A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

2.1 - rasm. Aylanish momentining hosil qilinishi 
 
Agar motor musbat yo‗nalishda aylanib motor rejimda ishlayotgan bo‗lsa, 
bunda elektrmotor orqali hosil qilinadigan moment musbat bo‗ladi, va aksincha 
motor teskari aylanib generator rejimida ishlasa manfiy moment yoki tormoz 
momenti hosil bo‗ladi. Aylanish yo‗nalishi o‗zgartirilganda moment belgisi teskari 
o‗zgaradi. 
Motor momenti uning tezligiga bog‗liqdir. Dvigatel xosil qiladigan moment 
bilan aylanish tezligining o‗zaro bog‗liqligi 
M=f(ω)
elektr motorining mexanik 
tavsifi ko‗rsatkichlarini belgilaydi. Bu munosabatlar 
M – 
ko‗rinishidagi 
koordinatalarda quyidagicha namoyon bo‗ladi: 

---

39 
 
2.2 - rasm. M – koordinatalari 
2.2 - rasmda ko‗rsatilganidek M va 
koordinata oqlari maydonni 4 ta 
kvadrantga bo‗linadi. kvadrantda motorning ishlashi motor rejimda bo‗lib, uning 
aylanish tezligi musbat ekanligi ko‗rinib turibdi. II kvadrantda esa tormoz 
rejimidagi ishni ko‗ramiz. 
kvadrantda motor rejimda ishlaydi va aylanish tezligi 
manfiy yo‗nalishda bo‗ladi. 
kvadratda tormoz rejimida ishlayotgan motor va 
aylanish tezligining manfiy ekanligini ko‗ramiz. 
Aksariyat hollarda 
choraklardagi ish faoliyati bo‗yicha olingan 
mexanik xarakteristikalardan foydalaniladi. 
Mexanik xarakteristikani belgilovchi asosiy parametrlardan biri bikirlik 
hisoblanadi.
= 
(2.1) 

---

40 
2.3 - rasm. Mexanik xarakteristikalarning bikirligini aniqlash 
Agar mexanik xarakteristika to‗g‗ri chiziqli bo‗lsa uning bikirligi o‗zgarmas 
bo‗lib, mexanik xarakteristika chizig‗i va ordinata o‗qi orasidagi burchakning 
arktangensiga tengdir. (2.3 - rasm 1-chiziq.) 
Agar mexanik xarakteristika egri chiziqli bo‗lsa, uning bikirligi 
o‗zgaruvchan bo‗lib, bikirligi aniqlanayotgan nuqtada o‗tkazilgan urinma chiziq 
hamda ordinata orasidagi burchak arktangensiga teng bo‗ladi.(2.3 - rasm, A nuqta, 
2-chiziq.) 
Bikirlik
– motor valiga qo‗yilgan momentni qabul qila olish qobiliyatini 
belgilaydi. 2.1 formuladan 
Odatda moment oshirilgan sari aylanish tezligi pasayishga moyil bo‗ladi, 
shuning uchun bikirlik manfiy ko‗rsatkichga ega bo‗ladi.
Agar tizimga 
miqdordagi moment yuklanganda, aylanish tezligi kichik 
miqdorga kamaysa bu mexanik xarakteristika bikir deyiladi. Agar tizimga 
o‗sha 
yuklamasi berilganda aylanish tezligi sezilarli darajada o‗zgarsa, bu 
mexanik xarakteristika yumshoq deyiladi. 
2.4
- rasmda aylanma xarakatli elektr motorlarning tabiiy mexanik 
xarakteristikalari keltirilgan: 

---

41