A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

1.7 - rasm. Avtomatlashtirilgan elektromexanik tizimning tuzilishi 

---

31 
Axborot-boshqaruv tuzilmasi boshqaruv apparatlari va himoya tizimidan 
tashkil topadi. Boshqaruv apparatlari ulanish, yurgazish, to‗xtatish amallarini 
bajaradi. Himoya tizimi esa halokatli holatlardan, ishlash rejimining anormal 
holatlaridan, shuningdek, elektron va mikroprotsessorlarni boshqaruv tizimining 
noto‗g‗ri parametrlaridan himoya qiladi. Axborot va boshqaruv tizimlarining 
qo‗shilmasi elektr yuritmaning axborot kanalini tashkil qiladi. Axborot kanali 
texnologik jarayon talablariga ko‗ra elektr yuritma parametrlarini boshqaradi. 
Boshqaruv tizimining asosiy vazifalaridan biri elektr energiyasini kamroq ishlatib 
texnologik jarayonlarni amalga oshirishdir.
Keyingi yillarda elektr yuritmalarning axborot kanali aksariyat hollarda 
boshqaruvchi 
hisoblash 
texnikasi: 
sanoat 
kompyuterlari, 
dasturlanuvchi 
kontrollerlar, mikroprotsessorli vosita va tizimlarni qo‗llash bilan amalga 
oshirilmoqda. Bu esa, o‗z o‗rnida alohida elektr yuritmalarni boshqaruvini 
yuqoriroq darajadagi boshqarish imkonini beruvchi, hamma ishlab chiqarish 
mashinalarini boshqaruvini umumlashtirvchi va berilgan texnologik jarayonga 
xizmat qiluvchi avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari (TJABT)dan amalga 
oshirishni taqozo etadi.
1.4. Elektryuritmalar sinflanishi 
Ishchi mashinalarning keng turlanganligi bilan bog‗liq holda turli texnologik 
qurilmalarda qo‗llaniladigan elektr yuritmalar o‗zining texnologik imkoniyatlari, 
sxemaviy va konstruktiv ijrosi hamda avtomatlashtirilganlik darajasi bilan xilma 
xildir. 
Elektryuritmalar individual va guruhli bo‗ladi. Agar mashinaning har bir 
ishchi organi o‗zining elektr yuritmasi bilan xarakatga keltirilsa uni individual 
elektryuritmali deyiladi. Bunday yuritma bir yoki ko‗p motorli bo‗lishi mumkin. 
Guruhli elektryuritmalarda bitta motor bir necha ishchi organni xarakatga keltiradi. 
Bunda ishchi mashinaning kinematik zanjiri ishchi organlarni alohida boshqarish 
uchun maxsus mexanik qurilmalar: boshqariluvchi muftalar, uzatish qutilari, 
friksionlar va boshqa qurilmalar qo‗llanilishi hisobiga murakkablashib ishchi 

---

32 
organlarni boshqaruvi qiyinlashadi. Texnikani rivojlanishi bilan guruhli elektr 
yuritmalar ornini ko‗plab individual elektr yuritmalar egallamoqda.
Elektr yuritmalarning alohida sifatlariga ko‗ra sinflanishi 1.1 jadvalda berilgan. 
Avtomatlashtirilgan elektr yuritmalar sinflanishi 
1.1
.jadval