50
2.4. Keltirilgan mexanik bo‘g‘in
Agar mashinaning ishchi organi elektr motor vali bilan bevosita bog‗langan
bo‗sa, elektrmexanik tizim xarakatini taxlil qilish uchun
motor va ishchi organni
mexanik tizim deb qabul qilib, bu tizim uchun (2.11)
xarakat tenglamasidan
foydalanish mumkin bo‗ladi. Bunday kinematik sxema ventilyator,
nasos kabi
mashinalar uchun xarakterlidir. Biroq aksariyat holatlarda mashinaning ishchi
organi elektr
motori bilan bevosita emas, balki turli uzatmalar bilan bog‗langan
bo‗ladi. Bunday holatlarda taxlil uchun (2.11) tenglamani qo‗llab bo‗lmaydi,
chunki M va M
q
momentlar turli vallarga qo‗yilgan hamda inertsion massalar turli
tezlik bilan aylanadilar.
Xarakat tenglamasini qo‗llash uchun esa barcha qarshilik momentlari va
inertsiya momentlarini valga keltirish, ya‘ni elektr motorni valiga keltirish vazifasi
paydo bo‗ladi. Bunday keltirish faqatgina xisob-kitob bilan amalga oshiriladi.
Momentlarni keltirish printsipi quvvatlar tengligini saqlashga asoslanadi.
Inertsiya momentlari kinetik energiyani saqlanishi printsipiga asosan motor valiga
keltiriladi.
2.9 - rasm. Qarshilik va inertsiya momentlarini motor valiga keltirish
Agar mashina ishchi organi (IO) motor vali bilan
uzatish soniga ega
bo‗lgan reduktor orqali bog‗lansa (2.9 - rasm, a), ishchi organ qarshilik momenti
M
q.i.o
ni motor valiga keltirish uchun quvvatlar tengligi
sharti qanoatlantirilishi
kerak.
51
M
q.i.o
*
i.o
= M
q
(2.13)
Bunda:
M
q.i.o
– xarakatga qarshilik momenti (statik moment)
ω
i.o
– ishchi organ burchak tezligi
M
q
.
– elektr motor valiga keltirilgan qarshilik momenti
ω
– elektr motor vali aylanish tezligi.
Agar mexanik tizim reduktoridagi isroflar inobatga olinsa, (2.13) tenglamaga
foydali ish koeffitsientini kiritish mumkin, unda
M
q.i.o
*
i.o
= M
q
* * ƞ
red.
Shunday qilib, ishchi organ validagi statik moment aniq bo‗lsa, elektr motor
valiga keltirilgan statik moment quyidagi formula bilan aniqlanadi:
M
s.
=
.
=
(2.14)
Umumiy qoida: statik momentni elektr motor valiga keltirish uchun ishchi
organ validagi xaqiqiy statik momentni reduktor uzatish
soni hamda foydali ish
koeffitsientiga bo‗lish kerak.
Ishchi organdagi inertsiya momenti J
i.o.
ni motor
valiga keltirish uchun
kinetik energiya tengligi shartiga amal qilinishi lozim.
.
Bundan, avval motorga keltirilgan inertsiya momenti
quyidagi
formula
bilan aniqlanadi:
(2.15)
Umumiy qoida: inertsiya momentini motor valiga keltirish uchun kinematik
bo‗g‗in inertsiya momentini uzatish soni kvadratiga bo‗lish kerak.
Statik moment va inertsiya momentlarini motor valiga keltirish bilan haqiqiy
kinematik sxema o‗rniga (2.9 ram, b) xisobiy kinematik sxemani xosil qilamiz. Bu
sxema asosida esa elektr yuritmaning harakat tenglamasidan foydalanishimiz
mumkin bo‗ladi:
M – M
q
= (
)*
yoki
M – M
q
=J
Σ
*
52
Ishchi mashinalarning ba‗zi bir kinematik sxemalarida ilgarilanma xarakatli
bo‗g‗in mavjud bo‗ladi. Bunga misol tariqasida yuk ko‗taruvchi lebyodkaning
kinematik sxemasini ko‗rib chiqamiz (2.10 - rasm).
Bunda aktiv statik moment
lebyodka ilgagidagi yukning og‗irlik kuchi tomonidan hosil qilinadi:
G = m
yuk
g
Bu moment lebyodka barabaniga qo‗yilgan bo‗lib, quyidagiga teng :
M
q(bar.)
=m
yuk
* g * R
bar
Do'stlaringiz bilan baham: