Ш. А. Агзамова, Э. А. Шамансурова, Д. К. Ганиева, С. А. Убайдуллаева

БРОНХИАЛ АСТМАДА ШИФОБАХШ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ

---

381 
Шифохонада даволаш босқичида ШЖТ курси иложи борича эртароқ 
тавсия этилади, айрим холларда интенсив терапия бўлимида.
ШЖТ мақсадлари: 
нафас марказини регуляция қилиш; МНХни 
пасайтириш; бронхоспазмни ѐқотиш ѐки камайтириш; нафас олиш 
мушакларини бўшаштириш; нафас мушакларини мустахкамлаш ва 
ривожлантириш; ўпка эмфиземасини профилактикаси; МОД қўзғалиш ва 
тормозлаш жараѐнларини йўлга солиш, эмоционал холатни бошқариш; 
патологик кортиковисцерал доминантани ѐқотиш; оксигенация ва 
газообменни яхшилаш; қон айланишни стимуллаш; жисмони зўриқишларга 
бўлган толерантликни ошириш.
ШЖТ тавсия этишга қарши кўрсатмалар :
III-даражали ўпка-юрак 
етишмовчилиги; астматик статус; тахикардия 120 тадан/мин ортиқ; хансираш 
25—50 нафас/мин ортиқ; температура 38°Сдан баланд. Бронхиал астмада 
ШЖТ курси икта даврдан ташкил топкан — тайѐрлов ва машқ қилиш даври. 
Тайѐрловчи давр 
Тайѐрловчи давр нафас олишни бошқаришни, нафас олиш ва нафас 
чиқариш фазаларини давомийлигини бошқаришни ўргатишга ѐналтирилган.
ШЖТусуллари ва шакиллари: нафас машқлари, МОДни пасайтирадиган 
машқлар; гимнастик машқлар; бўшашиш; «товушли» гимнастика.
В.В. Гневушев методикаси бўйича НМХ МОДни эркин пасайтириш.
Усулни ўргатишда оввал ―тўлиқ‖ нафас олиш кўникмасини хосил 
қилишни ўргатилади. Нафас олишда қоринни олдинги девори бўртирилади 
ва шу билан бир авқтда ѐки ундан кейин кўкрак қафаси кўтарилади. Нафас 
чиқарилишида кўкрак қафаси пастка туширилади, қорин ичига тортилади. 
Бундан кейин аралаш нафас олиш кўникмалари, нафас чиқаришга қараганда 
нафас олиш узоқроқбўлиши билан кечадиган нафас олишни биргаликда 
бажаради. Нафас олиш ва нафас чиқариш давомийлиги нисбати (с)да ―нафас 
интервали‖ термини билан белгиланади (НИ), масалан НИ (2:4). Бу 
нафасолиш режимига ўргатишдан мақсад:
а) нафас олишни узайтириш хисобига НХ ошириш; 

---

382 
б) МОДни пасайтириш .
МОДни эркин равишда пасайтиришни усулини ўргатишда қуйдагиларга 
амал қилиш керак:
1) нафас лоиш бурун орқали, зўриқмасдан, шовқинсиз, узайтирилган ва 
албатта унинг яна озгина давом этиш имкониятини сақлаб колиш керак; 
2) нафас чиқариш тўлиқ, эркин ѐки эркин эмас бурун орқали;
3) хансираш ѐки нафасни қийинлашишини келтириб чиқарадиган 
машқлар ман этилади.
Машқлар қуйдаги схема асосида олиб борилади:
ДИ (2:4) - ДИ (3:4) — ДИ (4:4) - ДИ (6:4) - ДИ (8:3) ва х.к. Натижада 
сониядаги нафас олишни НХ аста секин камаяди, нафас чиқазиш НХ эса 
кшпаяди. Хар бир эркин узайтирилган нафас олиш ѐки нафас чиқаришни қўл, 
оѐқ, тана харакати билан, югурганда, юрганда бажариш қулай.
Товушли гимнастика, товуш чиқариш билан боғлиқ бўлган, махсус 
машқлардан ташкил топган.
Товушли гимнастика бошида ―ѐпиқ оханг‖ чиқарилади — «ммм» ва 
тозаловчи нафас чиқариш «пфф». Товушли гимнастика овоз бойламларини 
вибрацияси трахеяга, бронхларга, ўпкага, кўурак қафасига узатилади, бу 
спазмга учраган бронхларни ва бронхиолаларни бўшаштиради. Хаво оқими 
кучи бўйича унли товушлар учта гурухга бўлинади — энг катта куч п, т, к, ф 
товушларда ривожланади, улар кўкрак қафаси ва диафрагма мушакларини 
анчагина зўриқишини талаб қилади; ўртача интенсивликга б, г, д, в, з 
товушлар эга, кичик интенсивликга — м, к, л, р товушлар эга. Товуш 
гимнастикасини мақсади — нафас олиш ва нафас чиқариш давомийлиги 
фазаларини нисбатини1:2га тенг қилиб ишлаб чиқариш. Секин ва тинч нафас 
олишда алвеолаларда тўлиқ газ алмашуви кузатилади ва олинган хаво билан 
алвеолалардаги хавони тўлиқ аралашуви келиб чиқади. Кичик паузадан сўнг 
оғиз орқали аста секин нафас чиқариш керак, нафас чиқаргандан сўнг — 
узоқроқ пауза қилиш керак. Унли товушлар аниқ кетма-кетликда айтилади, 
масалан— бух, бот, бак, бех, бих.

---

383 
Вибрирацияли ирилловчи товуш р-р-р-р-р обструктив синдромда жуда 
эффективдир .
Бронхиал астмада ДГ.муолажасида нафас ва умумтонусловчи машқлар 
нисбати 1:1; дастлабки холатлар ўтирб ва туриб. Тайѐрловчи даврда Д.Г. 
муолажалари қисмларига зўриқишни қатий тақсимлаш керак. Нафас машқлар 
сони умумий муолажа вақтидан 40 — 50 % ошмаслиги керак. 
Аутогенмашқлар, сегментар ва банкали уқалаш, ўз-ўзини уқалаш қилиш 
қўлланилади. Тайѐрловчи давр давомийлиги 2-хафтадан кўп бўлиши керак 
эмас, муолажалар давомийлиги 10минутдан 30 минутгача, мустақил 
шуғулланишлар кунига 2—3 марта. Машқ қилиш давр давомийлиги 
касалликни клиник кечишига боғлиқ.