Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedogogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

 
• 
Intermetall (metallararo) qotishmalar — elektrmanfiylik qiymatlari bir-biridan 
keskin farqlanuvchi metallardan hosil boʻlgan qotishmalar. Ularda metallar turli 
ekvivalent miqdorlarda birikib, kimyoviy birikmalar hosil qiladi (CuZn, Cu
3
Al, 
Cu
5
Zn
8
).
 

---

25 
Qotishmalar ham metallar kabi tuzilishga ega va ularning xossalari 
tuzilishlariga bogʻli boʻladi. Kristallangan ba’zi qotishmalarda kimyoviy birikmalar 
vujudga keladi, ba’zilarida esa metallar atomlari kimyoviy jihatdan bogʻlanish hosil 
qilmaydi. Bunday qotishmalar qattiq eritmalari deb ataladi.
3-jadval. Ayrim qotishmalar haqida ma’lumot
 
Qotishmalar nomi 
Qotishmalarning
foiz tarkiblari, % 
Qotishmalarning
ishlatilish sohalari 
Duralyuminiy 
Al 95—97; Cu 1,4; Mg
0,4—2,8; Mn 0,2—1 
Samolyotsozlikda 
Nikelin 
Cu 67; Ni 32, Mn 1 
Isitish asboblari
tayyorlashda 
Pexral 
Fe 73; Cr 18, Ni 9 
Zanglamaydigan po‘lat
sifatida 
Volframli po‘lat 
Fe 70–85, W 12–23, Cr 
2–6, C 0,5–0,6 
Tez kesar asboblar
tayyorlashda 
Qo‘rg‘oshinli babbit
Pb 80-82, Sn 16–18 
Podshivniklar
tayyorlashda 
Qalayli babbit 
Sn 82–84, Sb 10–12, Cu 6
Mashinasozlikda 
Aralash babbitlar 
Pb 64–66, Sn 15–17, Cu 
0,3 
Mashinasozlikda va turli 
quymalar tayyorlashda 
Ferronixrom 
Ni 40–70, Fe 22–55, 
Cr 15–18 
Elektr bilan qizdiriladigan 
asboblar
tayyorlashda 
Bosmaxona
qotishmasi 
Pb 55-75, Sb 15–25,
Sn 10–20 
Bosmaxonada 
Ayrim hollarda metallar bir-biri bilan aralashmaydi va qotishma hosil 
bo‘lmaydi. Kundalik turmushimizda sof metallardan tayyorlangan buyumlarni 

---

26 
deyarli uchratmaymiz. Qotishmalar oldindan belgilangan xususiyatlarga ega 
bo‘lishini rejalashtirilgan holda tayyorlanadi. Qotishmalarning kristall panjaralari 
sof metallarnikidan keskin farq qiladi. Qotishmalar xossalarining turli-tumanligi 
tufayli sanoatda va maishiy

turmushda keng qo‘llaniladi. Masalan, qalay bronzasi 

5000 yil muqaddam ham ishlatilgan. Hozirgi vaqtda temir va alyuminiy asosidagi 
qotishmalar eng keng tarqalgan qotishmalardir

---

27 
Xulosa 
Hozirgi kunda turmushni metallarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi, o‘nlab metallar 
va qotishmalar xalq xo‘jaligining barcha sohalarini qamrab olgan. Og‘ir yuklarni 
tashuvchi va yengil mashinalar, qishloq xo‘jaligi mashinalari, teplovoz, parovoz, 
samolyotlardan tortib oddiy igna, mix, ruchka va hokazolar barchasi metallardan 
yasalgan yoki asosiy qismini metallar tashkil qiladi. Temir, mis, rux, nikel, kobalt, 
alyuminiy, magniy, volfram, molibden, tantal, titan, niobiy kabi metallar va po‘lat, 
cho‘yan, babbit, duralyuminiy, nixrom singari qotishmalar katta amaliy ahamiyatga 
egadir. 
Metallar qadimdan inson ehtiyojlari uchun zarur hisoblanadi. Metallar hozirgi 
kunda ham sanoatimiz va kundalik hayotimizda ajralmas oʻrin tutmoqda.