Mavzu: tabiiy resurslar va ulardan oqilona foydalanish va atmosfera muhofazasi

 
Issiqxona effektiga sabab bo‘luvchi holatlar 
 
Quyosh nuri atmosfera orqali singib, Yerning yuza qismini qizdiradi. O„z 
navbatida Yeryuzasi infraqizil nurlarni tarqatadi, bu bilan esa uning sovishiga 
yordam beradi. Atmosferada metan, karbonat angidrid va boshqa issiqxona 
gazlarining to„planishi infraqizil nurlarni o„zida ushlab qoladi, natijada 
yeryuzasining qizishiga olib keladi
Ozon tuynugi 
 
Ozon (O
3
) - gaz, atmosferaning yuqori qatlamida tashkil topib, 70 kilometr 
balandlikkacha kuzatiladi, ammo uning asosiy massasi 20-55 kilometr 
balandlikdagi masofada joylashgan. 
Ozonning atmosferadagi umumiy massasi 3,2 x 10
9
tonna atrofida. Ozon 
Quyosh radiatsiyasining taxminan 3 % ini, ya‟ni ultrabinafsha nurlarning 0,22-
0,29 mkm uzunlikdagi to„lqinlarini yutadi. Ultrabinafsha nurlar bakteriyalarni 
o„ldiradi, organizmda D vitaminining shakllanishida yordam qiladi. Ammo 
ortiqcha ultrabinafsha nurlar kuyish, teri kasalliklariga olib keladi. Agar ozon 
bo„lmaganda, ultrabinafsha nurlar organik olamni o„zgartirib yuborgan bo„lar edi.
Ozon kunduzi maksimum, kechasi minumum uchraydi va fasliy qaraganda 
bahorda maksimum, kuz va qishda minimumni tashkil etadi
2
. 
 
Kislotali yomg‘irga sabab bo‘luvchi holat 
Atmosferaga chiqarilayotgan metan, ic gazi va karbonat angidrid gazlari bilan 
birga oltingugurt va azot oksidlari ham chiqarilmoqda. Ular kislotali yomg‟rlarni 
paydo qilmoqda. 
Atmosfera havosini muhofaza qilish uchun quyidagi chora-tadbirlarni 
qo„llash lozim: 
2
Peter Rillero, Dinah ZikeEcology, 2005( 103-104;113-114-betlar ).

---

1. Xavfli moddalarning hosil bo„lishini bartaraf etuvchi mavjud 
texnologiyalarni takomillashtirish. Yangi texnologik jarayonlarni joriy etish. 
2. Yoqilg„i tarkibi, apparatlar va karbyuratorlarni yaxshilash, tozalovchi 
qurilmalar yordamida atmosferaga chiqindilar chiqishini kamaytirish va bartaraf 
etish. 
3. Zararli chiqindilar chiqaruvchi manbalarni to„g„ri joylashtirish orqali 
atmosferaning ifloslanishini oldini olish va yashil maydonlarni kengaytirish. 
Tuproq mineral va qoyatosh bo‟laklarining aralashmasi hisoblanib, qolgan 
qismi esa notirik organizmlar, suv va havodan tashkil topgan. Tuproq 
shakllanishga ega, qisman qoyatoshlar mayda bo‟laklarga bo‟linib, ular vaqti bilan 
tuproq hosil bo‟lishida qatnashadi.
Demak, tuproq ham abiotik omillar sirasiga kirib, jonsiz qoyatoshlar va 
mineral bo‟laklardan tashkil topishi ma‟lum qonuniyatga asoslangan. Tuproq o‟z 
tarkibiga bakteriya, zamburug‟, hashoratlar va chuvalchanglarni ham oladi. 
Tuproqning hosidor qismi uning tarkibidagi gumus bilan bog‟liq. Tuproq qum, loy 
va gumusning turli komponentlarini bir biri yuilan bog‟laydi. 
Rachel Carson (1907–1964) mashhur atrof muhit yozuvchilaridan sanalib, 
AQSH dagi Baliq va yovvoyi tabiat nashriyotidagi 15 yillik faoliyatidan so‟ng
o‟zining ijodini yozuvchilikka bag‟ishladi. U tomonidan “Silent Spring” nomli 
kitob nashrdan chiqadi. Unda pestitsidlarning zarari va ular olib keladigan 
kasalliklar zikr etilgan.