Бошланғич таълимда интеграциявий – инновацион ёндашувлар

-
Mavzuni aniqlash; 
-Maqsadni aniqlash; 
-Mavzu yuzasidan o‘zlashtirishi lozim bo‘gan kalit so‘zlarni belgilash; 
-
Vazifalarni 1,2,3.... belgilab olish; 
-Texnologik jarayonni tashkil etish: 
1.
YAkka ishlash; 
2.
Juft-juft bo‘ib ishlash; 
3.
Kichik guruxlarda ishlash; 
4.
Katta guruxlarda munozara, savol javob, debat va xokazolar: 
-Reglament; 
-Baholash; 
-Xulosalar. 
Tayyor holdagi texnologiyalar avval tajriba-sinovdan o‘tkaziladi, yuqori ko‘rsatgich berganlari 
istemolga kiritiladi- ta’lim jarayoniga tadbiq etiladi. Bu esa pedagogik jarayonni modernizatsiya 
qilish asosida pedagogik tizimni yangilash asosida kechadi. Keyingi vaqtlarda ta’lim muassasalarida 
mashg‘ulotlarni loyixalashtirish asosida tashkil etish ham keng tus olmoqda. 
Mashg‘ulotlarni loyihalashtirishda quyidagilarga rioya qilish kerak: 
-
O‘quv materiallarini tanlash, uni didaktik talablar asosida tashkil etish;
-Foydalaniladigan metod va jarayonlarni belgilash va jihozlash; 
-O‘z faoliyatini tashkil etish, ta’lim oluvchilar shaxsi bilan va gurux (sinf)larda ish faoliyatini 
tashkil etish. 
Loyixalar asosida o‘quv jarayonini tashkil etishda, mashg‘ulotni olib boruvchi professor-
o‘qituvchi fidokorlik, ijodkorlik namunasini ko‘rsatishi, ta’lim oluvchilarni ruxiy qo‘lab quvatlashi, 
ularning extiyoji, qizikishlari asosida asosiy maqsadga erishadi. 
Mashg‘ulot jarayonini loyixalar asosida tashkil etish bosqichlari quyidagicha: 
-Mavzuga oid materiallarni to‘plash; 
-Ta’lim maqsadi va vazifalarini, mazmunini belgilash; 
-Ta’lim shakli, metodi va vositalarini tanlash; 
-Loyihada ko‘zda tutilgan tushuncha, bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish jarayonida 
sarflanadigan vakt birligini hisobga olish; 
-Har bir bosqich natijalarini olish uchun mashq va topshiriqlar tiziminii ishlab chikish; 
-Mashg‘ulotni nazariy jihatdan olib borish uchun testlar, savollarni ishlab chiqish; 

---

274 
-Loyihani mashg‘ulot jarayoniga tatbiq etish; 
-Mashg‘ulot jarayonini olib borish va yakunlash, xulosalar chiqarish mexanizmini yaratish. 
Pedagogik texnologiyani o‘kuv jarayoniga qo‘lash orqali quyidagilarga erishiladi: 
1.Ta’lim oluvchi nafaqat o‘qitiladi, uni mustaqil o‘qish-izlanishga o‘rgatiladi; 
2.
Ta’lim oluvchilarga bilimlar tayyor xolda berilmaydi, aksincha uni bilimlarni asosiy 
manbalardan, internetlardan mustaqil ravishda topish va ola bilish, to‘plash, qayta ishlash va 
amaliyotga qo‘lay olishga o‘rgatilinadi; 
3.
Ta’lim oluvchilarda o‘quv reja, dasturlar, darslik, qo‘lanmalar, ma’ruza matnlari bilan 
ishlash ko‘nikmalarini hosil qilinadi; 
4.
Ta’lim oluvchilarda mavzu mazmunini, matnlarni mustaqil mutoala qilish, ko‘nikma va 
malakalari shakllantiriladi; 
5.
Ta’lim oluvchilarni o‘z fikrini bildira olish va himoya qilish, isbotlashga odatlantiriladi; 
6.Barcha ta’lim oluvchilarning o‘z qobilyat va imkoniyatlari darajalarida mazuni yuqori 
darajada o‘zlashtirishlari kafolatlanadi. 
БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КВАЛИМЕТРИК
КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ОРТТИРИШ МУАММОЛАРИ 
Худойқулова Ш. М. – СамДУ. 
Республикамиз таълим тизимида инновацион ғоя ва ёндашувларни жорий этиш юзасидан 
қатор меъёрий ҳужжатлар қабул қилинмоқда, мазкур меъёрий ҳужжатлар асосида 
ўқитувчиларни тайёрлаш жараёнини модернизациялаш зарурати келиб чиқади.
Жаҳоннинг ривожланган мамлакатларининг таълим муассасалари билан ҳамкорликка 
киришиш, мазкур таълим муассасаларидаги инновацион ғояларни таълим тизимига жорий 
этиш мақсадида ижтимоий соҳада устувор йўналиш саналган таълим тизимини ҳам ўз 
навбатида муайян даражада модернизациялаш талаб этилади
27
. 
ЎзР ВМ томонидан 8 декабрь 2018 йилда қабул қилинган 997-сонли “Халқ таълими 
тизимида таълим сифатини баҳолаш соҳасидаги халқаро тадқиқотларни ташкил этиш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги Қарори таълим тизимини модернизациялаш, таълим сифати ва 
самарадорлиги, 
шунингдек, 
педагогик 
фаолият 
юритаётган 
бошланғич 
синф 
ўқитувчиларининг квалиметрик кўрсаткичларини орттиришни назарда тутади. 
Мазкур қарорда халқ таълими тизимида таълим сифатини баҳолашни бугунги кун 
талабларига мослаштириш, ўқувчиларнинг ўқиш, математика ва табиий йўналишдаги 
фанлардан саводхонлик даражасини ривожлантириш, халқаро баҳолаш дастурларини 
педагогик амалиётда қўллаш инновацион метод ва технологияларини ишлаб чиқиш, 
жаҳоннинг ривожланган мамлакатларидаги таълим муассасалари билан таълим сифатини 
баҳолаш соҳасида халқаро алоқаларни ўрнатиш, халқаро лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга 
ошириш, халқаро илмий анжуманлар ва симпозиумларни ташкил этиш ва ўтказишда иштирок 
этиш, таълим сифатини баҳолаш соҳасида фундаментал ва амалий тадқиқотлар ўтказиш, 
мазкур тадқиқотларни илмий ва услубий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш, умумий ўрта таълим 
муассасаларининг халқаро тадқиқотларда муваффақиятли иштирок этишини таъминлаш, 
олинган натижаларни бошқа давлатлар натижалари билан қиёсий таққослаш, халқаро 
баҳолаш дастурларини таълим жараёнига жорий этиш бўйича тизимли мониторинг олиб 
бориш, ушбу соҳадаги илғор тажрибани оммалаштириш ва унинг асосида таълим 
муассасалари учун тавсиялар ва қўлланмалар ишлаб чиқиш, ўқитишнинг инновацион 
усулларидан фойдаланган ҳолда ўқиш, математика ва табиий йўналишдаги фанлар бўйича 
27
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича 
Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармони // Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами. – Т., 
2017. – Б.39.

---

275 
педагог кадрларнинг малакасини ошириш бўйича ўқув-услубий тавсиялар тайёрлаш каби 
вазифалар белгиланган
28
. 
Мазкур вазифаларни амалга ошириш таълим хизматлари сифатини орттириш, таълим-
тарбия жараёнини модернизациялаш, таълим сифати кўрсаткичи бўйича юқори даражани 
эгаллаш мақсадида ўқитувчининг педагогик фаолиятини мақсадга мувофиқ ташкил этиш ва 
ўқувчиларнинг ўқув-билиш фаолиятини фаоллаштиришни талаб этади. Мазкур қарорда 
амалга ошириладиган халқаро баҳолаш дастурларидан бири TIMSS - The Trends 
in International Mathematics and Science Study- математика ва табиий фанларни ўзлаштириш 
сифатини Халқаро мониторинглаш ва баҳолаш тизими IEA ўқитиш натижаларини 
баҳолашнинг халқаро ассоциацияси томонидан ташкил этилган. Бу тадқиқот ўқувчиларнинг 
математик ва табиий фанлар бўйича бошланғич мактабнинг 4 синф ўқувчиларининг 
ўзлаштириш даражасини дунёнинг турли мамлакатларида қиёсий ўрганишни мақсад қилиб 
қўйган ва олинган натижаларга мувофиқ ҳар бир мамлакатнинг таълим тизимининг ўзига хос 
хусусиятлари ва ютуқларини эътироф этади. 
TIMSS халқаро баҳолаш тизимининг асосий мақсади ҳар тўрт йилда бошланғич синф 
ўқувчиларининг математик ва табиий фанлар бўйича ўзлаштириш даражасини нафақат билим, 
кўникма ва малакаларини, балки шу фанларни ўзлаштиришга бўлган қизиқиши ва 
мотивациясининг ортиш даражасини тадқиқ этади. Мазкур халқаро баҳолаш дастурининг 
мувафақиятли амалга оширилиши бошланғич синф ўқитувчиларининг касбий педагогик 
тайёргарлиги ва компетентлигига бевосита боғлиқ. Шу сабабли, бошланғич синф 
ўқитувчиларини тайёрлаш жараёнини модернизациялаш, ўқув режа ва дастурларни 
такомиллаштириш, таълим-тарбия жараёнига инновацион ва ахборот технологияларини 
қўллаш, талабаларнинг ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларини назорат қилиш ва 
баҳолаш жараёнига TIMSS халқаро баҳолаш тизими топшириқларини киритиш, стандарт ва 
ностандарт ўқув ва тест топшириқларини тайёрлаш, педагогик амалиётнинг бўлажак 
ўқитувчиларни тайёрлашдаги ўрни ва дидактик мақсадларини янгилаш зарур. 
Бошланғич синф ўқитувчиларининг квалиметрик диагностикаси кадрнинг илмий назарий, 
педагогик-психологик, илмий методик тайёргарлигини ўзида мужассамлаштирган бўлиб, 
педагогик фаолиятни замон талабларига мос равишда ташкил этиш кўрсаткичлари билан 
аниқланади. 
Хулоса қилиб айтганда, бошланғич синф ўқитувчиларини тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва 
малакасини ошириш жараёнида уларнинг квалиметрик кўрсаткичларини орттиришга эътибор 
қаратиш лозим. 
SOG`LOM AVLODNI TARBIYALASHDA MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASI VA 
OILA HAMKORLIGI FAOLIYATI HUSUSIYATLARI 
Xujaniyozova O.R. – katta o‘qituvchi
Atadjonova D. – o‘qituvchi, UrDU. 
Rivojlanib borayotgan mamlakatimiz taraqqiyoti va ertangi kuni bugungi avlod ta`lim-
tarbiyasiga bog‘liq. 
Ta`lim-tarbiyadan kutiladigan natija yuksak ma`naviyatli shaxsni tarkib toptirishdir va soglom 
avlodni voyaga etkazishdir. Shaxs komillikga erishishining ko`p jihatlari unda ilk yosh davrlaridan 
boshlab sog‘lom turmush tarzini ko`nikmalarining rivojlanganligiga bog‘liq.Sog‘lom turmush tarzi-
bu insonning hayoti va salomatligi havsizligini ta`minlashga xizmat qiluvchi ko`nikmalarga ega 
bo`lish asosida xayotiy faoliyatni yo`lga qo`yish hamda salomatligining yuqori darajada bo`lishiga 
erishishni ta`minlovchi ijtimoiy hodisadir. Sog‘lom avlodni tarbiyalashda ilk yosh davridan boshlab 
beriladi.
28
Ўзбекистон Республикаси ВМ “Халқ таълими тизимида таълим сифатини баҳолаш соҳасидаги халқаро тадқиқотларни ташкил этиш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги 997-сонли Қарори // Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами. – Т., 2018. – Б.31. 

---

276 
Hоzirgi ijtimоiy o`zgarishlar оilaviy tarbiya masalalariga ayniqsa, оilada farzand tarbiyasiga 
hamda оilalar sharоitini yaхshilash, ularni mоddiy jihatdan ta’minlashni kuchaytirishga alоhida 
diqqat-e’tibоr qaratishni taqоzо etmоqda. Yosh avlоdni barkamоl qilib tarbiyalashni ta’minlashda 
maktabgacha ta`lim muassasasi, maktab-intеrnatlar va bоshqa shunga o`хshash muassasalar 
kеngaytirish оrqali оilalarga har tоmоnlama yordam bеrish muhim hisoblanadi.
Shuningdеk оnalarga qulaylik tug`dirish, ularni mоddiy Sharoitlarini yaхshilash, bоla tarbiyasi 
bilan shug`ullanishini ta’minlash uchun katta imkоniyatlar yaratilmоqda. Masalan maktabgacha 
ta`lim muassasalar tarmоg`ini kеngaytirishga va undagi mоddiy va ma’naviy sharоitni yaхshilashga 
alоhida e’tibоr qaratilmоqda. Bоla tug`ilganda birinchi bоlaga, ikkinchi va uchinchi bоlaga 
bеriladigan suyunchi pullarini miqdоri yildan-yilga оshirilib bоrmоqda. Yosh bоlali оnalarga 2 va 
undan оrtiq 12 yoshgacha mehnat ta’tillarini o`zaytirilishi, bоlasi 3- yoshga to`lgunga qadar pulli 
ta’tillarni jоriy qilinishi va o`z mutaхassisligi bo`yicha ish staji saqlanishi, yolg`iz оnalarga esa har 
bir bоlasi uchun bеriladigan оylik nafaqa puli miqdоrining ko`paytirilishi; оta оnalarning bоlalari 
bilan birgalikda dam оlishlari va davоlanishlari uchun shart-sharоitlarning yaratilishi, shuningdеk 
bоlasini o`zi tarbiyalab, shu bilan birga ishlamоqchi bo`lgan оnalarga to`la bo`lmagan ish kuni, ish 
haftasi, uyda ishlashlari uchun sharоit yaratilishi, bоlalar kasallanganda uni parvarish uchun pul 
to`lanadigan vaqtning ozaytirilishi shular jumlasidandir. 
Dеmak, davlatimiz оila va оilada farzand tarbiyasi vazifasini yuqоri bahоlaydi va bu ishni 
muvоfaqqiyatli amalga оshirish uchun kеrakli shart sharоitlarni yaratib bеrdilar. 
Ayniqsa, оilani mustahkamlash, uning sharoitlarini yaхshilash va kishilarning turmush 
faravоnligini оshirishga hamda оila, maktabgacha ta`lim muassasasi, maktab, mehnat jamоalari 
o`rtasidagi alоqani yaхshilash, оta-оnalarning bоlalar tarbiyasi uchun javоbgarligini оshirish davr 
talabiga aylanmоqda. 
Оta-оnalar bоla tarbiyasiga jiddiy e’tibоr bеrib o`z bоlalarini qanday insоnlar bo`lib yеtishib 
chiqishiga va ularda qanday fazilatlar hоsil qilinishini nazardan chеtda qоldirmasliklari kеrak. Оta-
оna bоlasining tarbiyasini to`g`ri yo`lga qo`yishi uchun uni yaхshi bilishi va tushunishi kеrak. Buning 
uchun esa оta-оnada pеdagоgik bilimlar mujassam bo`lishi kеrak. Bu bilimlar оta-оnalarning 
bоlalarni yosh va individual хususiyatlarini o`rganishga, хulqini to`g`ri tahlil qilishga, uning tarbiyasi 
uchun to`g`ri yo`lni tanlashga yordam bеradi. 
Ma`lumki, oilada voyaga yetayotgan farzandlarning ta`lim-tarbiyasi va shaxsini shakllantirish, 
ishlarini to`gri yo`lga qo`yish uchun avvalo ,insonning go`daklik chog‘idanoq o`sib, ulg‘ayib borishi 
jarayonidagi o`ziga xos sir-asrorlar, rivojlanishning ayrim qonuniyatlarini ota-onalar bilishlari kerak. 
Dunyoga kelgan go`dak, uning atrofidagi odamlar va olam uchun to`liq tobe va bog‘liq bo`ladi. Uning 
atrofdagi ota-onasi uchun uning xulq- atvori oddiy va tushunarli bo`lib tuyulsada , vaqt o`tishi bilan 
xamda bola ulgayishi bilan bolaning ichki olami o`zga ko`zlardan holi, xulq-atvori esa noaniq va 
tuchunarsiz bo`la boshlaydi. 
Shuning uchun оta оna bоla tarbiyasida eng avvalо pеdagоgik оdоbga riоya qilishi muhim 
sanaladi. 
Pеdagоglik оdоbi dеganda bоla bilan bo`lgan munоsabat jarayonidagi mе’yorga riоya qilish, 
ya’ni bоlaning оngiga, qalbiga, shaхsiga ta’sir etadigan tarbiyaviy chоralarni, ularning yosh-
хususiyatlarini va imkоniyatlarini hisоbga оlib sharоitiga qarab tanlay bilishdir. 
Insоnni qanday shakllanishi kim bo`lib yеtishishi avvalо оiladagi tarbiyaga, оta-оnaning 
tarbiyasiga, salоhiyatiga, mas’uliyatliligiga va bоla tarbiyasining umumiy qоnuniyatlarini yaхshi 
bilib ularga qanday amal qilishiga bоg`liq. 
Lеkin ko`pchilik оilalarda bоla tarbiyasi bo`yicha juda murakkab vaziyatlar yuzaga kеlmоqda. 
Bunday vaziyatlar оta-оnalarning pеdagоgik bilimlardan хabarsiz ekanliklari sababli yuzaga 
kеlmоqda. Оta-оnalarning ko`pchiligi aхlоq, huquqshunоslik, psiхоlоgik va pеdagоgik bilimlarni 
bilmaydilar. Bu esa bоla tarbiyasida nохush vоqеalarga sabab bo`lmоqda. Shunday ekan оta-
оnalarning dunyoqarashini, tafakkurini va ularning amaliy faоliyatini kuchaytiruvchi, оilada bоlaning 
хulqini va ularning tarbiyaviy ta’sirini taхlil qilishga undоvchi pеdagоgik bilimlarni yanada kеngrоq 
targ`ib qilish muhim sanaladi. 

---

277 
Maktabgacha ta`lim muassasining оila bilan ish оlib borish jarayonida aniq maqsad ko`zda 
tutilishi muhim sanaladi. 
Оta-оnalar bilan hamkоrlik asоsida amalga оshirilgan ishlarni tahlil qilib ular bilan bоg`liq 
bo`lgan shakl va usul asоsida rеjali va izchil ishlarni оlib borish maqsadga muvоfiqdir. 
Оchiq eshiklar kuni jamоaning o`z kalеndar yillik rеjasi bo`yicha har bir yoshidagi guruhning 
ma’lum rеjimi bo‘yicha оdatdagi mehnat kunidir. Bunday kunlarni yilida 1-2 marta o`tkazish lozim 
bo`ladi. 
Хulоsa shuki ko`rsatadiki maktabgacha ta`lim muassasasidagi bоlalarni оilada tarbiyalashni 
оta-оnalar bilan hamkоrlikni bundan kеyin yanada takоmillashtirish yullarini izlab tоpish, оilaviy 
tarbiyaning ijtimоiy tarbiya bilan alоqasini mustahkamlash muhimdir. Farzand tarbiyasiga ota-ona 
birinchi tarbiyachidir, qolaversa maktabgacha ta`lim muassasasi tarbiyachisi bolalar uchun ikkinchi 
ota-onadir. 
КЎРСАТИШ ОЛМОШЛАРИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ-СЕМАНТИК ХУСУСИЯТЛАРИ 
Ҳамраев М.А. – БТМ кафедраси доценти, филология фанлари номзоди, ТДПУ. 
Ҳозирги ўзбек адабий тилида қўлланадиган асосий кўрсатиш олмошлари қуйидагилардир: