I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

M oxtoifalar bo‘limi — Bryophyta. 
Bularga pakana, ko'p hujayrali 
o'simliklar kiradi. Ba’zi bir vakillarda (morshansiya) tanasi tallomli tu- 
zilgan. Biroq ko'pchiligida tanasi barg, ildiz va poyaga ajralgan. Bu 
bo'limning 25000 ga yaqin turi mavjud, ular hammasi namgarchilik joylarda 
o'sadi. Tuproqqa rizoidlar bilan birikkan b o 'ladi va rizoidlari orqali 
tuproqdan suv va mineral m oddalami qabul qiladi. Bu bo'lim ning ko'p 
uchraydigan vakillariga morshansiya, kakku zig'iri, torf moxlari (300 turi 
mavjud ) ni misol qilib keltirish mumkin. Moxsimonlarda sporofit va 
gametofit nasllar gallanib turadi va bunda gametofit ustunlik qiladi. Moxlar- 
ning amaliy ahamiyati deyarli yo'q. Biroq ekosistema tarkibida boshqa xil 
o'simliklarning o'sishiga ta ’sir ko'rsatishi mumkin. Moxlarning intensiv 
rivojlanishi tuproq holatini yomonlashtirishi mumkin. Biroq to rf mohlari 
torfboyliklarini hosil qilmaydi. Ba’zi birturlari tibbiyotda dorivor o'simlik 
sifatida qo'llaniladi.
Moxlar quruqlikda yashashga moslashgan dastlabki o'simliklar bo'lib, 
ular taxminan 459—500 mln. yil ilgari paydo bo'lganlar.
Paporotniktoifalar — Polypodiaphyta yoki Pterophyta. 
Bular ham nam- 
garchilikda o'sishga moslashgan o't-o'sim liklardir. Biroq tropik iqlim 
sharoitida daraxtsimon vakillari hosil bo'lib, ularning balandligi 25 m gacha
82

---

boradi.Bu bo ‘Iimning 10 000 dan ortiq turi bo‘lib, tipikvakili paporot- 
niklardir. Paporotniklaming ko‘payishida ham nasllaming gallanib ko‘payishi 
kuzatiladi, biroq ularda moxsimonlardan farqli o ‘laroq sporofit nasi gameto- 
fit nasldan ustun turadi.
Ba’zi bir paporotniklam ing dorivor o'sim lik sifatida foydalanishini 
e’tiborga olmaganda hozirgi zamonda uchraydigan paporotniklaming amaliy 
ahamiyati yo‘q. Paporotniklar devon davrida paydo bo'lgan bo'lib, ular­
ning uzunligi 30 m gacha yetgan. Toshko‘mirni hosil qilishda bu o ‘simlildar 
qoldiqlarining xizmati katta.