I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

O ‘zbekiston Respublikasida cho‘llashishga qarshi kurashning milliy
dasturi. 
Respublikamizda cho'llashishga qarshi kurash choralari quyida- 
gilardan iborat:
1. Yerlar degradatsiyasining hajmini qisqartirish yoki uning oldini olish.
2. Qisman degradatsiyaga uchragan yerlarni qayta tiklash.
3. Cho'llashishga duchor bo‘lgan yerlarni qayta tiklash.
0 ‘zbekiston respublikasining barqaror va bir tekis rivojlanishining asos-
laridan biri cho‘llashishga qarshi qaratilgan chora-tadbirlardir. Chollashishga 
qarshi kurash dasturi uch qismdan tashkil topgan:
a) chollashishga qarshi o'tkaziladigan chora-tadbirlar;
b) tabiiy muhit holatini va nazoratini kuzatish sistemasini tashkillashti- 
rish;
v) choMlashishning oldini olishga qaratilgan ilmiy loyihalar tuzish.
4.1 .Cho‘llashishga qarshi chora-tadbirlar.
4.2. Eroziyaga qarshi tadbirlar.
Cho'llashishga qarshi kurashning muhim omillaridan biri tashkiliy xo‘jalik 
va agrotexnik tadbirlar hisoblanadi. Bular tuproqning yuza qatlamini yemi- 
rilishdan (buzilishidan) to ‘xtatishga qaratilgan tadbirlar bo‘lib, eroziyaga 
uchragan yerlarning unumdorligini oshirishi mumkin. Eroziyaga uchragan 
yerlarda qishloq xo‘jalik ekinlarini ekishning agrotexnik tarkibiy qismini 
ham shular tashkil etadi.
Ana shu tadbirlar orasida muhim o ‘rinni almashlab ekish egallaydi. Kuchli 
eroziyalarga uchragan sug‘oriladigan yerlarda va o‘rtacha va kuchli shamol- 
lar ta ’siri ostida bo‘lgan yerlarda vegetatsiya davri uzoq cho‘ziladigan ekin- 
lardan tashkil topgan almashlab ekish yaxshi natija beradi.
Qumli, tuprog‘i oson yuviladigan xavfli joylarda eni 9 metrli dukkakli 
g‘alla ekinlaridan tashkil topgan polosalar tashkil etib, ular eni 30m kela­
digan g‘o ‘za yoki boshqa asosiy ekinlar bilan navbatlashib ekilishi lozim.
Shamol tuproqning yuza qismini oson uchirib ketadigan joylarda baland
189

---

bo‘yli ekinlami har 25—30 m da navbatlab ekish maqsadga muvofiqdir. 
Kuchli shamollar bo'lib turadigan yerlami 1—2 marta qo‘shimcha sug'orib, 
tuproq yemirilishini ushlab to ‘xtatib turish mumkin. Bundan tashqari g‘o ‘za, 
poliz va sabzavot ekinlari ham da kartoshkadan tashqari barcha ekinlarni 
ekish m e’yorini oshirish, qo‘shimcha organik va mineral o ‘g‘itlar solish, 
sideratlardan foydalanish ham tuproq strukturasini yaxshilaydi, tuproqda- 
gi biologik massani kuchaytiradi, xullas, tuproqning eroziyaga chidamli- 
ligini oshiradi.
Texnikaviy xo‘jalik tadbirlardan biri ekinlar ekiladigan yerlar mikrore- 
lyefi holatlarini doimo nazorat qilib turishdir. Ekish va ekilgan ekinlarni 
qayta ishlashda qiyalaming optimalligini e’tiborga olish lozim.
L alm ikor yerlarni suv eroziyasidan asrash uchun qiya joylarni 
ko‘ndalangiga haydash, polosali chuqur qilib yumshatish, kuzgi shudgor- 
lami molalash va egatlar olib chiqish lozim.
Yaylovlami ekologik depressiyalardan saqlash va ularning mahsuldorligini 
oshirishning muhim tadbirlaridan biri — bu yaylovlarda mol boqishni tartibga 
solib turish hamda fitomeliorativ tadbirlami qo‘llashdir. C ho‘l, yaylovlami 
fltomelioratsiya qilishning nazariy asoslari Qorako‘lchilik ilmiy tekshirish 
instituti hamda Botanika instituti xodimlari tomonidan asoslab berilgan.
Yaqin kelajakda 0 ‘zbekistonda 3,1 mln. gektar yer yoki yaylovlarning 
15 % ini tubdan yaxshilash dasturi tuzilgan.